Szkoły zmieniają się. Powoli odchodzą od powierzchownego nauczania opartego na uczeniu procedur i przechodzą na głębsze rozumienie przez uczniów pojęć i powiązań pomiędzy nimi.
We wpisie podam trzy warunki konieczne, aby mogło zajść głębokie uczenie się, opisze wskazówki, jak nauczyciel może pomoc uczniom uczyć się głębiej i powiążę je ze strategiami oceniania kształtującego.
TRZY WARUNKI
Dla takiego głębszego podejścia do nauczania potrzebne jest spełnienie co najmniej trzech warunków:
Uczeń czuje się bezpiecznie
Bezpieczeństwo jest warunkiem koniecznym dla możliwości uczenia się.
Na bezpieczeństwo wpływa ograniczenie oceniania, brak krytyki, możliwość skorzystania z pomocy i wsparcia. To są warunki oczywiste, choć nie zawsze obecne w szkołach.
Jest jeszcze jeden bardzo ważny czynnik, który jest mocno teraz podkreślany – poczucie przynależności do grupy. Wydaje się, że ten czynnik nie zależy od nauczyciela, ale tak nie jest. To nauczyciel buduje „drużynę” i pilnie zwraca uwagę, czy ktoś nie jest wykluczony. Temat przynależności powinien być wspólny dla całej klasy, można uczniów zapytać o ich odczucia oraz razem zastanawiać się nad warunkami i zasadami tworzenia drużyny. W drużynie każdy jest odpowiedzialny za siebie i za innych.
Uczniowie mają możliwość myślenia i wykonywania zadań samodzielnie.
Głębokie uczenie wymaga nie tylko przyjmowania informacji, ale także kreatywności w tworzeniu informacji. Wrogiem kreatywności często jest procedura.
Umożliwienie samodzielnego myślenia i rozwiązywania problemów daje przestrzeń dla kreatywności.
Wskazówką dla nauczyciela jest zadawanie pytań i zadań z wyższych poziomów taksonomii Blooma oraz dawanie uczniom możliwości wyboru. Wybór może dotyczyć zadania, sposobu jego rozwiązania i jego zaprezentowania. Uczniowie dużo bardziej angażują się w naukę, gdy dokonują własnych wyborów.
Samodzielność i wybór ucznia wbrew pozorom nie utrudniają prowadzenia lekcji. Wręcz mogą pomagać nauczycielowi, gdyż może on korzystać z kreatywnych pomysłów uczniów.
Na początku, dawanie uczniom przestrzeni na samodzielność, może to być trudne dla nauczyciela, bo burzy schemat lekcji polegający na przekazywaniu przez nauczyciela wiedzy, można odczuwać chaos, ale z czasem widać zyski nie do przecenienia.
Wyzwania
Jeśli uczniowie tworzą jedną drużynę i mają przestrzeń do kreatywność, to chętnie podejmują wyzwania, które prowadzą ich do głębszego uczenia się.
Do wyzwań popycha przyzwolenie na popełnianie błędu. Uczniowie, którzy nie są karani za popełnianie błędu, są chętni do podejmowania wyzwań, gdyż wiedzą, że nie będą ukarani za porażkę. Lepiej jest przeanalizować błąd, niż podać prawidłowe rozwiązanie.
Ciekawym pomysłem jest poproszenie uczniów o znalezienie i poprawienie błędu w rozumowaniu.
STRATEGIE OCENIANIA KSZTAŁTUJĄCEGO
Jak nauczyciel może budować bezpieczeństwo, kreatywność i podejmowanie wyzwań? Pomocne może być ocenianie kształtujące. Przedstawię kilka wskazówek i powiąże je ze strategiami oceniania kształtującego:
- Określajmy i wyjaśniajmy uczniom cele uczenia się i kryteria sukcesu.
- Organizujmy w klasie dyskusje, zadawajmy pytania i zadania, dostarczające informacji o tym, czy i jak uczniowie się uczą.
- Udzielajmy uczniom takich informacji zwrotnych, które umożliwiają im robienie widocznych postępów.
- Umożliwiajmy uczniom wzajemne korzystanie ze swojej wiedzy i umiejętności.
- Wspomagajmy uczniów tak, aby stali się autorami procesu własnego uczenia się.
WSKAZÓWKI POWIĄZANE ZE STRATEGIAMI
- Przekazywanie informacji zwrotnej
W informacji zwrotnej przekazywanej uczniowi warto skupić się na mocnych stronach ucznia (strategia III). Nie zaczynać od szukania błędów, tylko najpierw docenić, to co uczeń robi dobrze, a następnie wykorzystywać to, jako punkt wyjścia do dalszych kroków. Doceniony uczeń chętniej się uczy.
Najlepszą zachętą do korzystania przez uczniów z informacji zwrotnej jest przekazywanie im takiej informacji, która pomaga się im uczyć. Można uczniów zapytać o to, jaka informacja jest im potrzebna.
- Zachęcenie do refleksji
Zachęcać uczniów do refleksji nad tym, czego się uczą oraz do korzystania z informacji zwrotnych do ich prac (strategia I, III i V). Warto każdą lekcję kończyć refleksją uczniów, najprostsza technika to technika zdań podsumowujących. Prosimy uczniów o dokończenie zdania, np.:
Dziś nauczyłem się, że….
Zaskoczyło mnie …
Chciałbym jeszcze dowiedzieć się ….
Itp.
- Pozwolenie na samodzielność
Dawanie uczniom przestrzeni na samodzielne myślenie. Zachęcanie ich do podejmowania prób i niekaranie za błędy. Z tym łączy się ograniczenie oceniania przy pomocy stopni. Ocenianie stopniami powoduje, że uczniowie przestają podejmować wyzwania i starają się jedynie o otrzymanie wysokiej noty (strategia III i V). Uczniom potrzebna jest informacja, jak przebiega ich proces uczenia się, a stopnie takiej informacji nie dają.
- Tworzenie celów i kryteriów
Umożliwianie uczniom tworzenia wraz z nauczycielom celów lekcji i kryteriów sukcesu (strategia I). Uczniom dużo lepiej dążyć do osiągnięcia kryteriów sukcesu, jeśli sami je ustalą.
- Słuchanie uczniów
Słuchanie uczniów, ich potrzeb i opinii, a następnie dostosowanie do nich metod nauczania. Nauka powinna być wspólną sprawą nauczyciela i uczniów. Tu duża rolę odgrywa dialog, zadawanie pytań zarówno przez nauczyciela, jak i przez uczniów (strategia II).
- Nastawienie na rozwój.
Demonstrowanie uczniom poglądu, że inteligencja nie jest stała i dana od urodzenia, ale jest plastyczna i przy rozsądnym wysiłku może się rozwijać. Z nastawieniem na rozwój łączy się zauważanie sukcesów uczniów i ich świętowanie. Świętować można prawie wszystko, a ono motywuje uczniów do wysiłku i do uczenia się.
- Praca w grupach
Organizowanie pracy w grupach i wzajemnego nauczania. Dzięki takiej pracy uczniowie uczą się od siebie wzajemnie i łatwiej im podejmować wyzwania (strategia IV).
Lista nie wyczerpuje wskazówek na prowadzenie głębszego uczenia się uczniów. Nie są one łatwe i na pewno nie można ich wszystkich na raz wdrażać. Tak jak w ocenianiu kształtującym – 3 x P: Powoli, Pomagać o Podlewać
