Na szczęście mamy po bardzo wyczerpującym roku jeszcze – wakacje. Trzeba wypocząć, ale jednocześnie pamiętajmy, że we wrześniu czeka nas najbardziej niepewny początek roku szkolnego, jaki do tej pory nas spotkał. Nie wiemy, jaką formę przyjmie szkoła we wrześniu, czy nie będziemy musieli wrócić choć częściowo do nauczania zdalnego. Prawdopodobnie czeka nas nauczanie hybrydowe – trochę w szkole, a trochę zdalnie.
Dotychczasowe nauczanie zdalne nie było w pełni efektywne. Ponieważ będziemy je w pewnym stopniu kontynuować, to warto przemyśleć, co pomaga w nim uczniom się uczyć, a co przeszkadza. Najlepszym źródłem informacji są sami uczniowie. Można ich zapytać, co było w zdalnym nauczaniu dobre, kiedy się uczyli, jakich instrukcji potrzebowali. Wielu nauczycieli przekonało się, że nauczanie zdalne jest najbardziej korzystne, gdy co najmniej częściowo odbywa się na platformie z kamerą i mikrofonem. Mitem jest, że zadawanie uczniom prac domowych z małym kontaktem nauczyciela z uczniem, jest skuteczną formą nauczania i uczy uczniów samodzielności.
Pokuszę się o przedstawienie kilku wskazówek, które pozyskałam od nauczycieli lub wyczytałam w artykułach pisanych przez praktyków.
· Ustalenie zasad
Najlepiej ustalić zasady, które wspierają proces uczenia, np.: obowiązek używania kamery, kiedy wyciszyć lub wyłączyć wyciszenie, kiedy korzystać z czatu, zasady zgłaszania się do zabrania głosu, możliwość używania tła, odpowiedni strój, jak pokazywać zgodę lub niezgodę, rejestrowanie nagrania lekcji. Każdy z nauczycieli wie, że ustalenie zasad na początku roku nadaje strukturę pracy przez cały rok szkolny, dlatego warto je określić na samym początku. Trzeba je określić właśnie na początku roku, bo potem bardzo trudno je zmienić.
· Przekazywane treści
Treść lekcji zdalnej musi być klarownie przedstawiona, tak aby każdy z uczniów mógł ją samodzielnie zrozumieć. Zdalna lekcja nie ma tych możliwości, co rzeczywista, gdzie nauczyciel może reagować natychmiast na trudności, których doświadczają uczniowie. Podczas niej nie widać, czy wszyscy jednakowo nadążają i często nie ma przestrzeni na zadawanie pytań przez uczniów. Dlatego lekcja zdalna musi być bardzo dobrze przygotowana.
· Osobisty kontakt
Osobisty kontakt nauczyciel – uczeń jest czynnikiem mocno wpływającym na uczenie się uczniów. Budowanie relacji podczas nauczania zdalnego jest trudne, ale możliwe. Pomaga: wysyłanie do uczniów osobistych listów lub filmików, opatrywanie materiałów dla uczniów emotkikami, umożliwianie uczniom doceniania pracy innych uczniów (np. poprzez wirtualne klaskanie), pytanie uczniów o opinie (ankieta, Mentymetr), rozpoczynanie lekcji zdalnej od przywitania się, umawianie się na spotkania wirtualne w innym czasie niż lekcje, robienie przerwy na słuchanie muzyki itp. Bardzo ważne jest nastawienie nauczyciela. Jeśli od samego początku lekcji zdalnej nauczyciel cieszy się, że widzi uczniów i oczekuje, że będą mieli dobry dzień, to zmienia się też nastawienie uczniów do nauki. To nauczyciel tworzy „pogodę” w klasie i w dużej części od niego zależy, czy uczniowie będą się uczyć.
· Żywa interakcja
Niektóre platformy dają możliwości wartościowych interakcji. Jeśli mamy taka platformę , to można umożliwić uczniom pracę w grupach, dzieląc ich na tak zwane pokoje. Można wykorzystać „chat” na pozyskiwanie opinii i szybką informację zwrotną. Dobrze sprawdzają się ankiety, głosowania, klasyfikowanie i porównywanie. Ankieta może prowadzić do dyskusji i dzielenia się pomysłami. Korzystne jest dzielenie się uczniów opiniami i refleksjami, które mogą być zapisane np. w OK zeszytach wirtualnych. Technologia umożliwia ocenę koleżeńską w postaci informacji zwrotnej do zapisanej przez ucznia pracy w wirtualnym dokumencie. Ożywcze może być zaproszenie na lekcję zdalną ekspertów, których do szkoły wcześniej trudno byłoby ściągnąć.
· Harmonogram
Przekonaliśmy się, że lekcje online powinny trwać krócej, oraz że część lekcji będzie „stracona” na organizacyjne sprawy.
Jeśli nauczanie będzie hybrydowe, to trzeba będzie przemyśleć, co powinno być przekazywane zdalnie, a co w rzeczywistym czasie i co może być przekazane do nauki samodzielnej. Bardzo trudne zadanie, bo trzeba uwzględnić możliwości wszystkich uczniów w klasie.
Ten temat łączy się ze sprawdzaniem prac uczniów. Prace zadawane powinny być sprawdzone, czyli trzeba przemyśleć co i ile jest zadawane.
W harmonogramie konieczny jest czas na indywidulane konsultacje, podczas których uczeń może uzyskać dodatkową pomoc.
· Zmiany
Monotonia zdalnego nauczania nie pomaga w skupieniu się. Na słuchaniu wykładu człowiek jest w stanie skoncentrować się tylko przez kilka minut. Po krótkiej chwili zdalnego połączenia uczeń ma wielką ochotę zacząć robić coś innego. Nawet, jeśli nauczyciel widzi twarze wszystkich uczniów, to nie jest w stanie rozróżnić, który z nich skupia się na lekcji, a który nie. Dlatego warto trzymać uczniów w pewnym napięciu, proponować im zmiany, pobudzać ich aktywność. Na pewno angażuje uczniów w uczenie się propozycja pracy w grupach lub w parach. Ale korzystne jest też przerywanie nauki filmem, czy krótką prezentacją. Pomagają też glosowania i dyskusje.
W nauce polegającej na słuchaniu wykładu pomaga zmian mówców. W nauczaniu zdalnym można zaproponować uczniom opracowanie prezentacji niektórych tematów.
- Ocenianie
Zdalnej nauczanie przekonało wszystkich, że tradycyjne ocenianie nie zdaje w tych warunkach egzaminu. Nie ma szans, aby zapewnić samodzielną pracę ucznia podczas sprawdzianu. Apelowanie do uczciwości staje się tylko pobożnym życzeniem. Ocenianie tradycyjne w nauczaniu zdalnym nie daje informacji, ani nauczycielowi, ani uczniom – co już uczniowie wiedzą, a nad czym trzeba jeszcze popracować. Sprawdza się za to ocenianie kształtujące, polegające na przekazywaniu uczniom informacji zwrotnej do ich pracy. Szczególnie odpowiednia może być samoocena uczniowska, czyli własna refleksja ucznia na temat tego czego się nauczył. Wymaga ona jednak określenia kryteriów oceniania, aby uczniom było łatwo ocenić swoje osiągnięcia. Mowa oczywiście o samocenie w formie kształtującej, a nie w formie stopni.
Informacji zwrotnej i samooceny nie da się przełożyć na stopnie szkolne, które są wymagane na koniec roku szkolnego. Dlatego konieczne jest zaplanowanie – jak uczniowie będą oceniani podczas procesu uczenia się i na jego końcu. Jeśli pozostaniemy przy zmiennym (hybrydowym) nauczaniu, to można będzie robić sprawdzany podczas pobytu uczniów w szkole, ale szkoda na to czasu, bo to jest jedyna okazja do efektywnego nauczania.
W programie Szkoła Ucząca Się proponujemy nauczycielom szkolenie pt. OK ocenianie – Sprawnościowy OK (SOK). Podczas niego przedstawiamy system oceniana poprzez sprawności, które można w pewnym zakresie wykorzystać w ocenianiu końcoworocznym – przy pomocy stopni. Dla efektywnego nauczania konieczne jest zbieranie „dowodów” na to, czy uczniowie się uczą. Sprawności mogą być jednym ze sposobów zbierania tych danych.
W monitorowaniu i ocenianiu ucznia pomaga niezwykle rozmowa na temat tego, czego się uczeń nauczył i jakie ma trudności oraz jak sam ocenia swoje postępy.
- Potrzeby społeczno-emocjonalne
Równie ważne jak nauczanie treści akademickich jest wspieranie potrzeb społeczno –emocjonalnych uczniów. Od tego zależy sukces naszych uczniów. W nauczaniu zdalnym nie mamy tego wystarczająco dużo, bo za mało jest relacji, wspierania rozwoju ucznia i miejsca na docenienie działań każdego ucznia. Organizowanie wspólnego uczenia się uczniów wymaga od nauczyciela dużej kreatywności. Pozostaje nadal pytanie, jak w czasach nauczania hybrydowego zapewnić uczniom pełny rozwój, na miarę ich możliwości.
Jednym z niezawodnych sposobów jest docenianie osiągnięć uczniów i okazywanie im, że nauczycielowi na nich zależy.
- Różnice w opanowaniu wiedzy
Trzeba też pamiętać, że nauczanie zdalne spowoduje duże różnice akademickie wśród uczniów. Nauczyciele spotkają uczniów, którzy (może z pomocą rodziny) nauczyli się tego co nauczyciel zakładał, ale znajdą się też uczniowie, którzy przyswoili tylko znikomą część wiedzy. Jak wyrównać poziomy?
Problem nierówności wyjdzie na wierzch bardzo wyraźnie. Trzeba będzie pracować na kilku poziomach.
W programie SUS opracowaliśmy razem z nauczycielami pomoc dydaktyczną – Skrzyneczka Mistrzów (https://civitas.com.pl/pl/p/Skrzyneczka-Mistrzow-/87). Jest to propozycja zadań dla uczniów, którzy już opanowali materiał, takich zadań, które idą głębiej, a nie dalej. Mamy nadzieję, że może być pomocna.
Edukacja, a z nią każdy nauczyciel, stoją przed bardzo trudnym zadaniem zaplanowania, czegoś, o czym nie wiedzą jakie będzie. Na pewno trzeba dbać o relacje i aktywną obecność uczniów podczas pracy na lekcji. Warto poddać refleksji dotychczasowe swoje działania edukacyjne – co służyło uczeniu się uczniów, a co nie. Następnym krokiem byłoby zastanowienie się nad tym, co możemy jeszcze zrobić, aby zmaksymalizować swój wpływ na uczenie się uczniów.
Częściowo inspirowane artykułem Naphtali Hoff
https://www.smartbrief.com/original/2020/07/5-areas-where-teachers-can-support-students-learning?utm_source=brief i blogiem Lisy Nielsen https://www.techlearning.com/tl-advisor-blog/8
