Po konferencji – Educamp w Mińsku gazeta Zviazda poprosiła mnie o wywiad, który zamieszczam poniżej. Już drugi raz jestem pod wrażeniem pytań, które zadają dziennikarze. Coś się zmieniło, może świadomość ważności edukacji się zwiększyła. Bardzo dobra tendencja.
- Качество образования и имидж учителя в обществе – это взаимосвязанные понятия? Выполнение каких условий нужное для повышения качества образования? Актуальна для Польши и европейских стран проблема снижения качества школьного образования?
Jakie warunki są konieczne do poprawy jakości edukacji? Czy problem obniżenia jakości edukacji szkolnej jest istotny dla krajów europejskich?
DS.: Wychodzę z założenia, że od jakości edukacji zależy przyszłość kraju. Moja praca w Centrum Edukacji Obywatelskiej polega właśnie na szukaniu dróg poprawy edukacji. Nie wierzę w zmiany centralne i idące z góry, one nie pomogą edukacji. Nawet, gdyby były przemyślane i mądre. Dyrektywy z góry szybko się zmieniają, gdy schodzą do poziomu praktycznego. Jeśli proponowane zmiany nie są wewnętrznie zaakceptowane przez nauczycieli, to zmieniają się w ruchy pozorne.
- Могут дети учиться для удовольствия, а не для получения оценки? Вы можете представить себе школу вообще без оценок?
Czy dzieci mogą uczyć się przez zabawę, a nie dla ocen? Czy potrafisz sobie wyobrazić szkołę bez ocen?
DS: Wyobrażam sobie wyraźnie szkołę bez stopni. Moja instytucja założyła nawet grupę pt. Dziecko bez stopni. Robimy dużo w tym kierunku, szczególnie w nauczaniu wczesnoszkolnym. Czym później wchodzimy ze stopniami do szkoły, tym dla dzieci lepiej. Jednak praca nad tym jest bardzo trudna, bo cały świat zachorował na egzaminy i rankingi. Nie możemy zrozumieć, że stopnie służą tylko rywalizacji i rankingom. Trzeba przejść na informację zwrotną, bo taka jest potrzebna uczniom do uczenia się. To jest sedno oceniania kształtującego.
- Мотивация – сложная вещь. Как работать, если у тебя не получается? Что делать, если не хочется садиться за уроки? Может ли мотивация формироваться у ребенка только через чувство долга?
Motywacja to skomplikowana sprawa. Jak pracować, jeśli jej nie ma? Co zrobić, jeśli uczniowie nie chcą wykonywać pracy domowej? Czy motywację dziecka można kształtować jedynie poprzez poczucie obowiązku?
DS: Motywacja kłóci się z poczuciem obowiązku. Uczeń powinien mieć motywację wewnętrzną do uczenia się, a na nią wpływ może mieć nauczyciel. Warunkami koniecznymi są: intersujące dla uczniów lekcje, programy nauczania dostosowane do zainteresowań uczniów, korelacja programu z realnym życiem i zastosowaniem wiedzy, świadomość ucznia – po co i czego się uczę. Ja osobiści stawiam na metody nauczania i na ocenianie kształtujące. Na blogu – Oś świata https://osswiata.pl/sterna/ zamieszczam wiele artykułów praktycznych na temat wpływu nauczyciela na motywację uczniów.
- В вашей стране школьники также жалуются на большой объем домашних заданий?
Czy w twoim kraju też uczniowie narzekają na dużą ilość pracy domowej?
DS: Temat prac domowych jest często teraz poruszany w Polsce. Dla mnie praca domowa powinna być zadawana tylko, gdy jest konieczna. Wiem z badań Johna Hattiego, że korzyści z wykonywania pracy domowej wzrastają wraz z wiekiem uczniów. W literaturze fachowej mówi się, że pracy domowej w jednym dniu uczeń może mieć = 10 minut razy numer klasy.
Ja osobiście jako nauczycielka zaczęłam stosować pracę domową do wyboru, co bardzo poprawiło jej odrabianie przez uczniów. Nigdy też nie oceniałam zadawanych uczniom prac domowych, starłam się tak prowadzić ten proces, aby uczniowie wiedzieli, że odrabianie pracy domowej, to ich sprawa.
- А насколько оправданно изучать отдельные предметы, когда в жизни требуются общие межпредметные умения и навыки?
A jak uzasadnione jest prowadzenie w szkole osobnych przedmiotów, przecież w życiu potrzebne są wspólne umiejętności interdyscyplinarne?
DS: To następny ważny temat. W wielu krajach, gdzie edukacja jest na wysokim poziomie, można zaobserwować tendencję do łączenia przedmiotów. Np. w Finlandii jeden nauczyciel uczy w szkole podstawowej wszystkich przedmiotów. Tak też jest w pedagogice waldorfskiej, która jest mi bardzo bliska.
Niestety w Polsce jest wprost przeciwna teraz tendencja. Są przedmioty i nie ma pomiędzy nimi korelacji. Jeśli różni nauczyciele uczą różnych przedmiotów, to korelacja jest trudna.
Inna sprawa, to – kształcenie umiejętności. Umiejętności kluczowe można kształcić na każdej lekcji, bez względu na przedmiot. Niestety programy nauczania są w Polsce tak rozbudowane, że nauczyciele twierdzą, że nie mają kiedy kształcić potrzebnych umiejętności.
Ostatnio Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii opracowało 18 kompetencji proinnowacyjnych, które są rozpisane na części i jest nadzieja, że będą bardziej przez nauczycieli brane pod uwagę.
- Отношение к ошибке – одна из проблем нашей школы. Дети боятся ошибиться. К тому же школа постоянно сравнивает ученика с каким-то стандартам …
Postawa wobec błędów i pomyłek jest jednym z problemów naszej szkoły. Dzieci boją się popełnić błąd. Poza tym szkoła stale porównuje ucznia z pewnymi standardami …
DS: Ocenianie kształtujące, którym się zajmuje zwraca duża uwagę na rolę błędu w uczeniu się. Błąd jest nieodzownym elementem procesu uczenia się.
Problemem ze strony nauczycieli jest znowu wymóg realizacji podstawy programowej. Nauczyciele uważają, że lepiej powiedzieć uczniom – jak jest, niż dać im podejmować ryzyko samodzielnego dochodzenia do rozwiązania i popełnienia błędu.
- А имеет ли право на ошибку учитель?
Czy nauczyciel ma prawo popełnić błąd?
DS: Zależy jaki rodzaj błędu. Jeśli nauczyciel rozpatruje z uczniami złożony problem, to jak najbardziej może popełniać błędy i nawet dobrze, jeśli uczniowie to widzą.
Inna sprawa jest z popełnianiem błędów dydaktycznych w kontaktach z uczniami. Tam odpowiedzialność leży po stronie nauczyciela.
- Может ли школа самостоятельно адаптироваться под нужды учеников и времени, когда ей предоставить полную автономию? Или все-таки кто-то сверху должен контролировать этот процесс, подсказывать, чему и как учить, какие педагогические инструменты использовать?
Czy szkoła może dostosować się do potrzeb uczniów dawać im pełną autonomię? A może powinien być ktoś z góry, który kontroluje ten proces, mówi, czego i jak nauczać, jakich narzędzi pedagogicznych użyć?
DS: Moim osobistym zdaniem puszczenie edukacji na żywioł nie jest ani możliwe, ani potrzebne. Nauczycielowi potrzebne są wskazówki i ramy. Najlepiej byłoby, gdyby te ramy tworzyli sami nauczyciele zespołowo, a nie eksperci „oderwani” od szkoły.
Niezmiernie jest ważne, aby proponować nauczycielom pomoce dydaktyczne i propozycje metod.
Jeśli chodzi o dawanie całkowitej autonomii uczniom, to uważam, że jest to niebezpieczne. W Polsce powstały tak zwane Szkoły Demokratyczne. Niektóre z nich mają świetnych nauczycieli, którzy unoszą ciężar idei, ale część nie i wtedy nie jest to dobre. W skrócie chodzi o to, aby uczeń mógł wybierać, ale z pewnej palety propozycji, a nie pomiędzy nic nierobieniem i nauką.
- А вы лично стали бы запрещать мобильные телефоны в школе?
Czy uważasz, że w szkole nie powinno się pozwalać na używanie telefonów komórkowych?
DS: Nie widzę problemu z telefonami komórkowymi. Myślę, że mogą być pomocne w nauczaniu, np. w wyszukiwaniu szybkich informacji. Organizacja pracy w klasie zależy bardzo od relacji nauczyciela z uczniami i można tak prowadzić lekcje, aby telefony nie przeszkadzały, tylko pomagały.
Jeśli jednak uczniowie przychodzą do szkoły „za karę”, to nie da się tego zrobić.
- Педагоги должны способствовать социальной мобильности своих воспитанников. Должны учить детей принимать самостоятельные решения и нести за них ответственность. Но если они сами не могут сказать директору категорическое „нет”, чему они научат своих учеников?
Czy nauczyciele powinni uczyć dzieci podejmowania niezależnych decyzji i ponoszenia za nie odpowiedzialności. A co zrobić, gdy nauczyciele sami nie mogą powiedzieć dyrektorowi kategorycznego „nie”, to czego nauczą swoich uczniów?
DS: Dla mnie to jest podstawowy kierunek – uczeń samosterowny. Opracowałam 11 warunków wpływających na samosterowność, między innymi możliwość wyboru, samodzielność w dochodzeniu do rozwiązania, znajomość celów itp. Każdy z tych warunków wymaga wprowadzenia i pilnowania się przez nauczyciela, aby nie zboczyć z drogi.
Te same warunki tyczą się samosterowności nauczyciela, powinniśmy iść w tym kierunku – więcej zaufania do nauczycieli i więcej dla nich samodzielności.
- В белорусской системе образования считается, что педагоги должны заниматься не только обучением, но и воспитанием. И семьи радостно перевели эту миссию на плечи школы. А если с ребенком что-то случается, наказывают, в первую очередь, его учителей и руководства школы. Кто, по вашему мнению, должен все-таки заботиться о воспитательном аспекте?
W białoruskim systemie edukacji uważa się, że nauczyciele powinni angażować się nie tylko w edukację, ale także w wychowanie. Rodziny z radością przeniosły tę misję na barki szkoły. A jeśli coś stanie się dziecku, to przede wszystkim odpowiada za to szkoła. Kto Twoim zdaniem powinien zadbać o aspekt wychowawczy?
DS: W Polsce też szkoła ma dwie funkcje – nauczanie i wychowanie.
Jeśli chodzi o wychowanie, to konieczna jest współpraca z rodzicami. Nauczyciel musi wypracować sobie dobre kontakty z rodzicami. Nauczycielowi i rodzicowi zależy przecież na dobru dziecka. Jednak to nauczyciel prowadzi wychowanie w szkole.
Dobrym pomysłem są wywiadówki trójstronne, czyli spotkania: uczeń, nauczyciel i rodzic. Coraz więcej nauczycieli w Polsce eksperymentuje z takimi spotkaniami.
Jeśli rodzic jest w kontakcie ze szkołą i z nauczycielami i traktuje ich jako sojuszników, to nie ma konfliktów.
- Новая школа требует нового учителя, который станет движущей силой перемен. Но можем ли мы сказать, что в школе много учителей, которые хотят меняться?
Wymaganiem współczesnej szkoły jest nowy nauczyciel, który stanie się głównym motorem zmian. Ale czy możemy powiedzieć, że w szkole jest wielu nauczycieli, którzy chcą się zmienić?
DS: Nie za bardzo wiem o jakie zmiany chodzi w pytaniu.
Jeśli chodzi o zmiany w nauczaniu, to znam wielu nauczycieli, którzy podejmują inicjatywę zmiany. Dzięki temu sami mają radość z pracy. Ale nie możemy liczyć na to, że wszyscy będą innowacyjni.
Jeśli chodzi o zmiany w zakresie społecznym, to trudno wymagać od nauczyciela, że będzie innowacyjny, gdy wpycha się go w obowiązki ponad miarę. Nie można też liczyć na innowacje, gdy wcześniej sam nauczyciel nie był innowacyjny.
- Двнута, вы знакомы с системами образования многих стран. Скажите, какая из них вам наиболее импонирует? А, может быть, стоит взять что-то у финнов, китайцев, сингапурцев, соединить наиболее сильные их стороны, и тогда мы получим школу, которая всех устроит: и общество, и учеников с родителями, и педагогов?
Danuta, znasz systemy edukacyjne wielu krajów. Czy możesz powiedzieć, który z nich jest najbardziej imponujący? I czy warto wziąć coś od Finów, Chińczyków, Singapurczyków, a następnie połączyć swoje mocne strony, aby uzyskać szkołę, która będzie pasować każdemu: społeczeństwu, uczniom z rodzicami i nauczycielom?
DS: Najbardziej podoba mi się system fiński. Ale myślę, że nie można bezkrytycznie go przenosić do innych krajów. Finowie pracowali na swój system wiele, wiele lat. Zapytałam kiedyś urzędnika edukacyjnego z Finlandii, jak się sprawdza jakość pracy nauczycieli i on odpowiedział, że oni już wiele lat temu odeszli od sprawdzania na rzecz doskonalenia!
Przestańmy sprawdzać i oceniać, więcej ZAUFANIA.
Systemów nastawionych tylko na zdobywanie wiedzy i rywalizacyjnych, po prostu nie znoszę.
- Людзі не заўсёды разумеюць, што ім прапануюць і навошта трэба штосьці змяняць. Але міністр аховы здароўя не абавязаны тлумачыць публіцы, чаму змяняецца, напрыклад, метад выдалення апендыцыту. А педагогі вымушаны наладжваць камунікацыі з грамадствам, нават калі змяняецца змест падручнікаў для пачатковых класаў. Таму што любыя змены цягнуць грамадскі рэзананс… Заслужаныя педагогі кажуць: “Мы ўсё жыццё працавалі вось так, і усё ў нас атрымлівался. Дык навошта цяпер штосьці змяняць?” І бацькі іх падтрымліваюць: “Зрабіце, як было раней!” Як давесці да бацькоў, што школа ў ХХІ стагоддзі не можа жыць па законах мінулага стагоддзя?
Ludzie nie zawsze rozumieją dlaczego coś trzeba zmieniać. Ale minister zdrowia nie jest zobowiązany do wyjaśnienia społeczeństwu, dlaczego trzeba wycinać wyrostek robaczkowy.
Nauczyciele muszą komunikować się ze społeczeństwem, nawet jeśli zmiana dotyczy treści podręczników szkół. Ponieważ każda zmiana wiąże się z oburzeniem publicznym … szanowani nauczyciele mówią: „Tak pracowaliśmy przez całe życie i dlaczego zmieniać? Rodzice wtórują: „Róbmy tak, jak było wcześniej”. Jak powiedzieć rodzicom, że szkoła w XXI wieku nie może żyć zgodnie z prawem ubiegłego wieku?
DS: Dużo się teraz mówi, że szkoła nie zmienia się od stuleci. Ja myślę, że teraz zaczyna się zmieniać. Jestem optymistką w tej sprawie.
Mamy wiele nowych inicjatyw. Mnie się wydaje, że szkoła może się zmienić jedynie od wewnątrz. Dlatego przyjechałam na Białoruś z propozycją – Rozmów o nauczaniu. Prowadzone są one przez nauczyciela ze szkoły i z udziałem nauczycieli tej szkoły. Mają wcześniej inspirujący artykuł, a dla prowadzącego propozycję przebiegu spotkania. Nauczyciele wspólnie zastanawiają się, czy tezy artykułu są dla nich odpowiednie i co mogą z ich zastosować w swojej szkole.
Wydaje mi się, że to jedyna droga zmiany dla polskiej szkoły, czuli zmiana oddolna.
Też często spotykam się ze zdaniem: „Ja miałem ciężko w szkole, ale wyrosłem na przyzwoitego człowieka. Lepiej nic nie zmieniajmy”. Bardzo mnie to boli, bo ci co tak mówią godzą się na to, aby ich dzieci miały źle, wręcz za tym optują. Ten temat wymaga wielu rozmów i doświadczeń, które pokazują, ze może być lepiej.
