Przeciwdziałanie wypaleniu zawodowemu jest możliwe

„Podsumujmy – jakie mamy leki na wypalenie zawodowe:
Nowe, ciekawe wyzwania
Docenienie pracy nauczyciela
Współpraca nauczycieli”
Tak, te leki działają, zwłaszcza jeśli ma się szczęście pracować w szkole, w której chętnie podejmuje się nowe wyzwania. W takiej szkole zwykle nauczyciele (jeśli nie wszyscy to chociaż część)stanowią zespół współpracujących ze sobą i wzajemnie wspierających się partnerów. Ja mam szczęście pracować w takiej szkole. Nie ma czasu na wypalenie, bo po ciężkiej pracy jest czas na świętowanie. To jest moim zdaniem bardzo ważne. Świętujmy sukcesy małe i duże, zarówno w pracy z uczniami, jak i w naszym nauczycielskim gronie. Nie wszyscy pamiętają o tym, że nauczyciele również potrzebują informacji zwrotnej, nie tylko przy okazji oceny swojej pracy, ale takiej codziennej, OKejowej. Kto miałby jej udzielać? No właśnie, od dawna już myślę o tym, że bardzo brakuje mi w pracy nauczyciela systemowego mentoringu albo superwizji. Widziałam przykłady takiej pracy w Holandii. Zazdroszczę tego terapeutom i trenerom. Sama staram się być mentorem dla młodych nauczycieli, kiedy czasem zdarza mi się być opiekunem stażu i dla nauczycieli w mojej sieci, jeśli tylko tego chcą, ale jednocześnie odczuwam potrzebę, żeby ktoś stał się mentorem dla mnie. Potrzebuję tego żeby się rozwijać i właśnie nie wypalić się podejmując wciąż nowe wyzwania. Częściowo udaje mi się uzyskiwać informację zwrotną pisząc komentarze tu na blogu i w grupach na fb jednak to nie to samo, co kontakt z „żywym” człowiekiem. W nadziei otrzymywania informacji zwrotnej zaczęłam też pisać blog o swojej pracy z dziećmi, jednak zauważyłam, że inni chętnie czytają i korzystają z pomysłów, ale komentarzy nie zostawiają.

„Podsumujmy – jakie mamy leki na wypalenie zawodowe:
Nowe, ciekawe wyzwania
Docenienie pracy nauczyciela
Współpraca nauczycieli”
Tak, te leki działają, zwłaszcza jeśli ma się szczęście pracować w szkole, w której chętnie podejmuje się nowe wyzwania. W takiej szkole zwykle nauczyciele (jeśli nie wszyscy to chociaż część)stanowią zespół współpracujących ze sobą i wzajemnie wspierających się partnerów. Ja mam szczęście pracować w takiej szkole. Nie ma czasu na wypalenie, bo po ciężkiej pracy jest czas na świętowanie. To jest moim zdaniem bardzo ważne. Świętujmy sukcesy małe i duże, zarówno w pracy z uczniami, jak i w naszym nauczycielskim gronie. Nie wszyscy pamiętają o tym, że nauczyciele również potrzebują informacji zwrotnej, nie tylko przy okazji oceny swojej pracy, ale takiej codziennej, OKejowej. Kto miałby jej udzielać? No właśnie, od dawna już myślę o tym, że bardzo brakuje mi w pracy nauczyciela systemowego mentoringu albo superwizji. Widziałam przykłady takiej pracy w Holandii. Zazdroszczę tego terapeutom i trenerom. Sama staram się być mentorem dla młodych nauczycieli, kiedy czasem zdarza mi się być opiekunem stażu i dla nauczycieli w mojej sieci, jeśli tylko tego chcą, ale jednocześnie odczuwam potrzebę, żeby ktoś stał się mentorem dla mnie. Potrzebuję tego żeby się rozwijać i właśnie nie wypalić się podejmując wciąż nowe wyzwania. Częściowo udaje mi się uzyskiwać informację zwrotną pisząc komentarze tu na blogu i w grupach na fb jednak to nie to samo, co kontakt z „żywym” człowiekiem. W nadziei otrzymywania informacji zwrotnej zaczęłam też pisać blog o swojej pracy z dziećmi, jednak zauważyłam, że inni chętnie czytają i korzystają z pomysłów, ale komentarzy nie zostawiają.

Pozostaje tylko fundamentalne pytanie: w czyim interesie jest – czyli kto jest zainteresowany w przeciwdziałaniu?
Sami nauczyciele mają dbać, żeby się nie „wypalić”?
Czy apel chcesz skierować do władz szkolnych?

Danusiu, cieszę się, że poruszyłaś ten trudny temat, który niestety jest ogólnie lekceważony. Ze swojej strony dodałbym jeszcze, że powinien być on rozpatrywany w połączeniu ze zjawiskiem, które występuje chyba równie często: cynicznym lekceważeniem obowiązków profesjonalnych przez tych nauczycieli, którzy na trudną sytuację zawodową reagują inną strategią – minimalizacją strat własnych. Być może zresztą, że zjawisko jest to samo, ale jego stadia różne i niekoniecznie obecne u każdego „wypalonego”.
Nie odrzucałbym tak łatwo obydwu „utartych odpowiedzi” racjonalizujących wypalenie. Wskazujesz na szereg istotnych czynników. Nie ma tu jednak odpowiedzi łatwych i jednoznacznych, bo przyczyn tego zjawiska jest wiele. Wymienione dwie są rzeczywiście ogólnikowe, ale nieprzypadkowo są przytaczane niemal automatycznie. Przecież do tego zawodu (jak do każdego innego) trzeba mieć jednak jakieś predyspozycje – nie sądzę, by wszystkiego po prostu można się było się nauczyć jak jazdy na rowerze i ustalić w dialogu rozważnych i zainteresowanych. Ludzie w końcu zostają nauczycielami, a nie inżynierami z jakichś powodów, również psychologicznych. Podobnie, nikt nie zaprzeczy, że jakość otrzymanego wykształcenia wpływa na to, jak radzimy sobie w pracy. Wielokrotnie mówiłem tu, że nie jestem zwolennikiem uczenia się tego zawodu dopiero na uczniach. To jasne, że doświadczenia nie nabędzie się na studiach, ale…
Wielu ludziom (mnie również, przynajmniej we fragmentach) podobało się „podejście fińskie”, a tam (jeśli wierzyć deklaracjom) kwestią pierwszorzędną jest właśnie wykształcenie nauczyciela – młody nauczyciel nie uczy się zawodu w klasie i na rozmaitych dokształtach, bo najpierw zostawił za sobą dziesięciu innych, którzy nie dotrzymali mu kroku w wyścigu do tej klasy. To na studiach otrzymał adekwatną wiedzę i pomoc doświadczonych praktyków. W klasie jest już autonomiczną, samodzielną jednostką i nie czeka na korepetycje z pisania konspektów. Kwestię można także odwrócić i otrzymać sytuację, w której nieźle wykształcony, młody nauczyciel napotyka „pomocników”, którzy z racji „doświadczenia” i tak „wiedzą lepiej”. Nie brakuje dyrektorów, którzy nie mają pojęcia o specyfice poszczególnych przedmiotów. Z kim tu prowadzić dialog?
Mam również wrażenie, że tęskniąc za owocną współpracą i porozumieniem nauczycieli, idealizujesz to środowisko, codzienne warunki jego pracy i wbrew początkowemu założeniu, zakładasz powszechne predyspozycje do współdziałania, ku chwale powszechnej edukacji. Zapominasz o różnicach mentalnych, charakterologicznych i całej masie innych. Bardzo często rada pedagogiczna nie jest samodzielna w ustalaniu swoich priorytetów i dróg ich realizacji – często robi to „mądrzejszy” dyrektor, wiedzący lepiej coach i „pedagogicznie wyrobiony” rodzic. O instancjach wyższych nie wspomnę. Oddolna współpraca często nie ma szans zaistnieć. Wiadomo, współpraca rzecz święta, więc ktoś musi ją odpowiednio zorganizować – nauczyciele to przecież bezwolne cielęta, do własnej organizacji niezdolne. W tych warunkach, kontakty spontaniczne nie bardzo się liczą. O idiotyzmach bieżącej deformy szkoda nawet mówić. Wiele dobrych zespołów zostało rozmontowanych i nie wpłynie to raczej pozytywnie na motywację ludzi, którzy dwie trzecie swojego życia zawodowego poświęcili na budowanie gimnazjów. Dziś mówi im się, że uczyli źle, niewłaściwych treści i wychowali patologię. Oni już mieli swoje wyzwania, które rekompensowały im zmęczenie, utrudnienia i brak docenienia wysiłków. Fala wypaleń dopiero nas czeka.
Niestety, nie mogę się w pełni zgodzić z tezą, że ekstatyczna współpraca, wzajemny monitoring i życzliwy tutoring są receptą na całe zło. Spieraliśmy się już kiedyś w kwestii otwartych klas, obserwacji i wzajemnego oceniania pracy – nadal jestem sceptyczny. Nie bierzesz pod uwagę kwestii podstawowej. Ludzie są różni. Zawodowa unifikacja nie sprawia, że nauczyciele są tu wyjątkiem. Nie wszyscy pragną być obserwowani, monitorowani i prowadzeni za rączkę. Oczywiście to nie współpraca i porozumienie są tu niewłaściwe. Złe jest jedynie ignorowanie różnic charakterologicznych. Właściwa kultura pracy (której brakuje) nie sprowadza się więc do kreowania atmosfery dialogu.
Hołdując idei motywacji niematerialnej, wewnętrznej, nie doceniasz aspektów środowiskowych – zakładasz, znów wbrew wyjściowej diagnozie, że wszyscy są nauczycielami z powołania. A jak w każdej profesji, sporo jest tu rzemieślników, którzy, być może z przypadku, ale wykonują rzetelnie swoje obowiązki i oczekują godziwego wynagrodzenia. Nie każdy może pracować hobbystycznie, będąc na utrzymaniu rodziców lub partnera.
Chyba nie rozumiem twojego sceptycyzmu w stosunku do wsparcia ze strony uczniów. Jeśli coś chroniło mnie dotąd przed wypaleniem, a przynajmniej powstrzymywało nie raz przed rzuceniem tego wszystkiego w diabły, to było właśnie docenienie mojej pracy przez uczniów. Może jestem sentymentalny, ale radość ucznia z sukcesu i łzy, kiedy wspólna szkolna droga się kończy, to jedyna nagroda na jaką nauczyciel może liczyć. Nie mówię o tym jako o regule – nie można oczekiwać docenienia od wszystkich. Trzeba się pogodzić się z faktem, że dobrym nauczycielem będzie się zawsze jedynie dla niektórych. Nigdy nie docieramy do wszystkich, z tych samych względów, dla których nie wszystkich interesuje to samo, w tym samym momencie. Uświadomienie sobie tej prawdy to też rodzaj leku prewencyjnego, który serdecznie polecam.
„To uczeń się uczy, a nauczyciel mu w tym pomaga. Jeśli odpowiedzialność leży tylko po stronie nauczyciela, to ona go przytłacza. Nie ma siły na wyzwania, ucieka w rutynę i powoli idzie w kierunku wypalenia.
Taka zmiana, o tym też piszą autorki, wymaga odejścia od rozliczania nauczyciela tylko przy pomocy wyników, jakie osiągają uczniowie. Nikt nikogo na siłę nie nauczył, a jeśli się to udało, to na krótko i nie było to głębokie uczenie na którym nam zależy. ”
– z tymi cytowanymi słowami zgadzam się w stu procentach. Ale to właśnie fetyszyzacja i deformacja owej „kultury wewnętrznego dialogu za wszelką cenę” w kwestii uczenia wszystkich wszystkiego doprowadza do wyłączenia uczniów i ich opiekunów z pełnoprawnego i odpowiedzialnego uczestnictwa w procesie edukacyjnym. Wszystko jest już za nich załatwione, nawet motywacja znaleziona i wykreowana. Tymczasem, dialogu autentycznego nie da się zadekretować i nawet aktywne wprowadzanie nowej kultury pracy tego faktu nie zmieni. Miejsce i czas na te działania to jednak kształcenie zawodowe. Rada pedagogiczna i jej pogadanki, to musztarda po obiedzie. Sama piszesz o tym dalej: „Nowy nauczyciel ma bardzo małe doświadczenie, w czasie kształcenia wstępnego miał kilka godzin praktyk, ale nie wiadomo u jakiego czeladnika i jednak były to tylko godziny. Praca z klasą na całym etapie nauczania, jest zupełnie inną dziedziną sportu.” No, właśnie. Czas sobie jasno i otwarcie powiedzieć, że wmawianie nauczycielowi pełnej odpowiedzialności za czyjąś edukację jest paranoją lub cynizmem, a zaniedbanie jego własnego kształcenia na wczesnym etapie, błędem systemowym.
Osobiście, głównych przyczyn wypalenia zawodowego upatruję w niedostatku kształcenia realnego, zastąpionego przez mitologię, a w konsekwencji w niskim prestiżu zawodu jako samosprawdzającej się przepowiedni (nauczyciele mają często niskie poczucie własnej wartości już rozpoczynając pracę), a także w pozbawieniu nauczyciela samodzielności, a więc jednocześnie poczucia sprawczości.

Danusiu, cieszę się, że poruszyłaś ten trudny temat, który niestety jest ogólnie lekceważony. Ze swojej strony dodałbym jeszcze, że powinien być on rozpatrywany w połączeniu ze zjawiskiem, które występuje chyba równie często: cynicznym lekceważeniem obowiązków profesjonalnych przez tych nauczycieli, którzy na trudną sytuację zawodową reagują inną strategią – minimalizacją strat własnych. Być może zresztą, że zjawisko jest to samo, ale jego stadia różne i niekoniecznie obecne u każdego „wypalonego”.
Nie odrzucałbym tak łatwo obydwu „utartych odpowiedzi” racjonalizujących wypalenie. Wskazujesz na szereg istotnych czynników. Nie ma tu jednak odpowiedzi łatwych i jednoznacznych, bo przyczyn tego zjawiska jest wiele. Wymienione dwie są rzeczywiście ogólnikowe, ale nieprzypadkowo są przytaczane niemal automatycznie. Przecież do tego zawodu (jak do każdego innego) trzeba mieć jednak jakieś predyspozycje – nie sądzę, by wszystkiego po prostu można się było się nauczyć jak jazdy na rowerze i ustalić w dialogu rozważnych i zainteresowanych. Ludzie w końcu zostają nauczycielami, a nie inżynierami z jakichś powodów, również psychologicznych. Podobnie, nikt nie zaprzeczy, że jakość otrzymanego wykształcenia wpływa na to, jak radzimy sobie w pracy. Wielokrotnie mówiłem tu, że nie jestem zwolennikiem uczenia się tego zawodu dopiero na uczniach. To jasne, że doświadczenia nie nabędzie się na studiach, ale…
Wielu ludziom (mnie również, przynajmniej we fragmentach) podobało się „podejście fińskie”, a tam (jeśli wierzyć deklaracjom) kwestią pierwszorzędną jest właśnie wykształcenie nauczyciela – młody nauczyciel nie uczy się zawodu w klasie i na rozmaitych dokształtach, bo najpierw zostawił za sobą dziesięciu innych, którzy nie dotrzymali mu kroku w wyścigu do tej klasy. To na studiach otrzymał adekwatną wiedzę i pomoc doświadczonych praktyków. W klasie jest już autonomiczną, samodzielną jednostką i nie czeka na korepetycje z pisania konspektów. Kwestię można także odwrócić i otrzymać sytuację, w której nieźle wykształcony, młody nauczyciel napotyka „pomocników”, którzy z racji „doświadczenia” i tak „wiedzą lepiej”. Nie brakuje dyrektorów, którzy nie mają pojęcia o specyfice poszczególnych przedmiotów. Z kim tu prowadzić dialog?
Mam również wrażenie, że tęskniąc za owocną współpracą i porozumieniem nauczycieli, idealizujesz to środowisko, codzienne warunki jego pracy i wbrew początkowemu założeniu, zakładasz powszechne predyspozycje do współdziałania, ku chwale powszechnej edukacji. Zapominasz o różnicach mentalnych, charakterologicznych i całej masie innych. Bardzo często rada pedagogiczna nie jest samodzielna w ustalaniu swoich priorytetów i dróg ich realizacji – często robi to „mądrzejszy” dyrektor, wiedzący lepiej coach i „pedagogicznie wyrobiony” rodzic. O instancjach wyższych nie wspomnę. Oddolna współpraca często nie ma szans zaistnieć. Wiadomo, współpraca rzecz święta, więc ktoś musi ją odpowiednio zorganizować – nauczyciele to przecież bezwolne cielęta, do własnej organizacji niezdolne. W tych warunkach, kontakty spontaniczne nie bardzo się liczą. O idiotyzmach bieżącej deformy szkoda nawet mówić. Wiele dobrych zespołów zostało rozmontowanych i nie wpłynie to raczej pozytywnie na motywację ludzi, którzy dwie trzecie swojego życia zawodowego poświęcili na budowanie gimnazjów. Dziś mówi im się, że uczyli źle, niewłaściwych treści i wychowali patologię. Oni już mieli swoje wyzwania, które rekompensowały im zmęczenie, utrudnienia i brak docenienia wysiłków. Fala wypaleń dopiero nas czeka.
Niestety, nie mogę się w pełni zgodzić z tezą, że ekstatyczna współpraca, wzajemny monitoring i życzliwy tutoring są receptą na całe zło. Spieraliśmy się już kiedyś w kwestii otwartych klas, obserwacji i wzajemnego oceniania pracy – nadal jestem sceptyczny. Nie bierzesz pod uwagę kwestii podstawowej. Ludzie są różni. Zawodowa unifikacja nie sprawia, że nauczyciele są tu wyjątkiem. Nie wszyscy pragną być obserwowani, monitorowani i prowadzeni za rączkę. Oczywiście to nie współpraca i porozumienie są tu niewłaściwe. Złe jest jedynie ignorowanie różnic charakterologicznych. Właściwa kultura pracy (której brakuje) nie sprowadza się więc do kreowania atmosfery dialogu.
Hołdując idei motywacji niematerialnej, wewnętrznej, nie doceniasz aspektów środowiskowych – zakładasz, znów wbrew wyjściowej diagnozie, że wszyscy są nauczycielami z powołania. A jak w każdej profesji, sporo jest tu rzemieślników, którzy, być może z przypadku, ale wykonują rzetelnie swoje obowiązki i oczekują godziwego wynagrodzenia. Nie każdy może pracować hobbystycznie, będąc na utrzymaniu rodziców lub partnera.
Chyba nie rozumiem twojego sceptycyzmu w stosunku do wsparcia ze strony uczniów. Jeśli coś chroniło mnie dotąd przed wypaleniem, a przynajmniej powstrzymywało nie raz przed rzuceniem tego wszystkiego w diabły, to było właśnie docenienie mojej pracy przez uczniów. Może jestem sentymentalny, ale radość ucznia z sukcesu i łzy, kiedy wspólna szkolna droga się kończy, to jedyna nagroda na jaką nauczyciel może liczyć. Nie mówię o tym jako o regule – nie można oczekiwać docenienia od wszystkich. Trzeba się pogodzić się z faktem, że dobrym nauczycielem będzie się zawsze jedynie dla niektórych. Nigdy nie docieramy do wszystkich, z tych samych względów, dla których nie wszystkich interesuje to samo, w tym samym momencie. Uświadomienie sobie tej prawdy to też rodzaj leku prewencyjnego, który serdecznie polecam.
„To uczeń się uczy, a nauczyciel mu w tym pomaga. Jeśli odpowiedzialność leży tylko po stronie nauczyciela, to ona go przytłacza. Nie ma siły na wyzwania, ucieka w rutynę i powoli idzie w kierunku wypalenia.
Taka zmiana, o tym też piszą autorki, wymaga odejścia od rozliczania nauczyciela tylko przy pomocy wyników, jakie osiągają uczniowie. Nikt nikogo na siłę nie nauczył, a jeśli się to udało, to na krótko i nie było to głębokie uczenie na którym nam zależy. ”
– z tymi cytowanymi słowami zgadzam się w stu procentach. Ale to właśnie fetyszyzacja i deformacja owej „kultury wewnętrznego dialogu za wszelką cenę” w kwestii uczenia wszystkich wszystkiego doprowadza do wyłączenia uczniów i ich opiekunów z pełnoprawnego i odpowiedzialnego uczestnictwa w procesie edukacyjnym. Wszystko jest już za nich załatwione, nawet motywacja znaleziona i wykreowana. Tymczasem, dialogu autentycznego nie da się zadekretować i nawet aktywne wprowadzanie nowej kultury pracy tego faktu nie zmieni. Miejsce i czas na te działania to jednak kształcenie zawodowe. Rada pedagogiczna i jej pogadanki, to musztarda po obiedzie. Sama piszesz o tym dalej: „Nowy nauczyciel ma bardzo małe doświadczenie, w czasie kształcenia wstępnego miał kilka godzin praktyk, ale nie wiadomo u jakiego czeladnika i jednak były to tylko godziny. Praca z klasą na całym etapie nauczania, jest zupełnie inną dziedziną sportu.” No, właśnie. Czas sobie jasno i otwarcie powiedzieć, że wmawianie nauczycielowi pełnej odpowiedzialności za czyjąś edukację jest paranoją lub cynizmem, a zaniedbanie jego własnego kształcenia na wczesnym etapie, błędem systemowym.
Osobiście, głównych przyczyn wypalenia zawodowego upatruję w niedostatku kształcenia realnego, zastąpionego przez mitologię, a w konsekwencji w niskim prestiżu zawodu jako samosprawdzającej się przepowiedni (nauczyciele mają często niskie poczucie własnej wartości już rozpoczynając pracę), a także w pozbawieniu nauczyciela samodzielności, a więc jednocześnie poczucia sprawczości.