Trudna klasa 2

@ Houses – można o tym poczytać np. w Harrym Potterze 🙂 Sportretowana tam szkoła czarodziei była – zauważ, Danusiu – chyba niezłą szkołą, choć ogromna większość nauczycieli była w niej raczej zła lub bardzo zła, a niektórzy byli źli w demonicznym sensie. To była zatem znana nam wszystkim z własnych wspomnień szkoła, którą każdy przejść musi i potem mamy już w sumie sympatyczne wspomnienia. Jeden jedyny nauczyciel był w Hogwarcie mistrzem, którego wspomina się długo i ciepło i który robił za całą szkołę. Reszta to przykry, ale konieczny dodatek. Ta akurat szkoła znana jest bardziej Anglikom niż nam, choć podobieństw jest i tak wiele. Houses to nieznana u nas cecha anglosaskich szkół z internatem. Domy rywalizują ze sobą i podział na domy (odpowiadający zakwaterowaniu w internacie) idzie w poprzek szkolnych klas. W Potterze domy mają swoje zalety – w rzeczywistości nie z bajki to jest na ogół fatalny wstęp do kastowego społeczeństwa.
Co najmniej 8 z wymienionych tu 11 przyczyn tworzenia się trudnych klas nie ma jakiegoś obiektywnego charakteru i jest wobec tego równocześnie wskazówkami, jak sobie radzić z problemem. Na przykład można otworzyć drzwi (pkt 8). Chcę powiedzieć coś o tych wskazówkach. I o tym, skąd się mogą brać trudne dzieci.
Nie jestem nauczycielem, natomiast zdarza mi się prowadzić zajęcia z trudną wiejską młodzieżą gimnazjalną. Piszę o trudnej młodzieży, nie używając cudzysłowu, ponieważ to są po prostu rzeczywiście koszmarnie trudne przypadki. Większość moich zajęć odbywa się kosztem szkoły – dzieciaki spotykają się ze mną zamiast chodzić do szkoły i ja to ze szkołą załatwiam, choć nie mam do tego żadnego tytułu. Wybieram uczniów najgorszych pod każdym możliwym względem i nauczyciele chętnie się ich po prostu pozbywają i decydują się honorować np. moje usprawiedliwienia ich nieobecności, choć ja nie mam prawa ich im wystawiać. Moje dzieciaki pochodzą w ogromnej większości z patologicznych rodzin. Część jest więc o tyle trudna, że jako dzieciaki z FAS bywają nieznośnie nadpobudliwe. Spora część z nich czyta z najwyższym trudem. Spora część demonstruje zachowania najzwyczajniej bandyckie, choć na moje szczęście to jest jednak wieś i dość rzadko dzieci pozwalają sobie na takie zachowania wobec starszych. Trudne klasy, które sam pamiętam lub widywałem w szkołach moich licznych dzieci, moim zdaniem pochodzą z selekcji, która się odbywa niekoniecznie świadomie, ale którą widać nawet wśród dzieci – one również często wolą przebywać wśród równych sobie, cokolwiek to znaczy. Ja dostaję same trudne klasy. Dostaję – że się tak paskudnie wyrażę – odpady ze szkół, które same są odpadami.
Po pierwsze wszystkie moje dzieciaki same siebie mają za niezdolne. Prawda jest taka, że one są skandalicznie zapuszczone. Nie umieją poprawnie wypowiedzieć zdania. Nigdy niczego nie przeczytały. Niczego nie wiedzą. Niczym się nie interesują. W ich świecie wszystko jest oczywiste i wszystko jest nudne. Nie ma rzeczy ważnych w takim sensie, do jakiego przywykł „cywilizowany człowiek”. Piekielnie trudno jest z nimi znaleźć jakikolwiek punkt zaczepienia do jakiejkolwiek rozmowy. Ponieważ pochodzą z fatalnych środowisk, mogę sądzić, że to nie szkoła lub nie tylko szkoła za ten stan rzeczy odpowiada. Uczę ich – właściwiej byłoby powiedzieć: uczę się z nimi, bo na ogół taką metodę stosuję – różnych rzeczy, ale głównie ścisłych przedmiotów. „Zrealizowanie” szkolnego programu i bardzo znaczne przekroczenie jego zakresu na ogół zajmuje mi nie więcej niż trzy-cztery miesiące spotkań w cyklach o bardzo różnej częstotliwości i „wymiarze godzin” (to jakoś najwyraźniej nie ma wielkiego znaczenia). Z czego większość czasu „marnuję” na próby i błędy, zmierzające do nawiązania z nimi jakiegokolwiek kontaktu. Biorąc pod uwagę tak fatalny punkt wyjścia oraz zakładając, że szkolny program jest cokolwiek wart i w związku z tym jest w jakimkolwiek stopniu trudny do opanowania, musiałbym uznać, że moje dzieci są geniuszami, skoro potrafią w takim tempie nadrobić zaległości i jeszcze znacznie przegonić szkołę. Wszystkie swoje dydaktyczne sukcesy zawdzięczam jednej w sumie perswazyjnej figurze. Przy pomocy kilku sztuczek narracyjnych nauczyłem się pokazywać tym dzieciakom w bardzo krótkim czasie (to jest niezbędny warunek), że one są w stanie zrozumieć rzeczy, które im samym oraz ich nauczycielom i całemu ich otoczeniu wydają się całkowicie poza ich zasięgiem. Że w rzeczywistości nie są niezdolne. Potem już wszystko idzie właściwie samo. Za każdym razem rzeczywistą nagrodą i rzeczywistą motywacją tych dzieciaków jest zwyczajnie przełamywanie przez nie tej ich własnej nędznej kondycji. To zaś ma ogromną siłę.
Chcę powiedzieć, że wszystko, co je definiuje jako dzieci niezdolne, to ich własna samoocena. Ona jest w naturalny sposób podtrzymywana przez szkołę, która niczego innego z nimi nie robi, tylko je właśnie stygmatyzuje w ten sposób. I trzeba powiedzieć – stygmatyzuje nie bez podstaw przecież.
To nie jest uniwersalna metoda. Na miejskie dzieci z blokowisk lub na „rozwydrzone dzieciaki z dobrych domów” ona nie działa. Tu pomagają inne sztuczki, a wśród nich np. taka, by spróbować dzieci zaczarować i zaciekawić, przełamując stereotyp szkolnej nudy i głupoty. Dzieci bardziej z jakichś powodów pewne siebie nie biorą do siebie szkolnych werdyktów w tak wielkim stopniu, ale zamiast tego odrzucają szkołę jako stek głupot – również przecież nie bez racji. Problem samooceny i stygmatyzacji ma więc tu mniejsze znaczenie niż innego rodzaju siatka wrytych w mózgi przeświadczeń. O tym np., że szkoła uczy głupot, a dobry uczeń to koniecznie lizus o autystycznych skłonnościach. Być może – jeśli jest w tym wszystkim w ogóle jakakolwiek, choćby słaba prawidłowość – to taka, że w obu przypadkach chodzi właśnie o przeświadczenia.
Po drugie interesujące jest dla mnie również, co definiuje moje trudne dzieci, jako trudne charakterologicznie. A – Bóg świadkiem – one naprawdę łatwe nie są. Miałem kiedyś grupę szczególnie trudną. Nie najtrudniejszą, bo z tamtą poległem, ale drugą w kolejności i rzeczywiście trudną. Moje zajęcia regularnie nawiedzała policja, ponieważ właśnie na dyskotece w miejscowym ośrodku kultury grupa nastolatków pobiła ze skutkiem śmiertelnym chłopaka z sąsiedniej wsi i moje dzieciaki były na tę okoliczność intensywnie przesłuchiwane. W tej sprawie w końcu aresztowano i skazano młodzieńców spoza mojej grupy, ale nie mam złudzeń, że ci moi nie mieli z wydarzeniem niczego wspólnego. Kolejne spotkania mijały bezproduktywnie, bez efektu, w coraz gorszej atmosferze i coraz wyraźniej widziałem, że dobrze się to wszystko nie skończy. Edukacja, edukacją, społeczne pasje są fajne, ale kiedy się ma do czynienia z bandytami i wie się, że to nie jest bezpieczne, to cała zabawa przestaje być miła. W desperacji przyszło mi do głowy powtórzyć z dzieciakami behawiorystyczny eksperyment, z kategorii słynnych testów Zimbardo, Milgrama i innych. Chciałem przy jego pomocy pokazać moim „młodocianym bandytom”, że to, co powoduje ich rozmaite zachowania, to niekoniecznie ich (złe) charaktery, a jeszcze rzadziej są to ich świadome wybory, nie wspominając o ich słuszności, racjonalności, czy w ogóle jakimkolwiek sensie. Behawiorystyczna metoda doskonale się do tego, jak wiadomo, nadaje. Zrezygnowałem oczywiście z drastycznych skandali z więzieniem Zimbardo, czy elektrycznym krzesłem Milgrama. Wykorzystałem łagodny z pozoru (w rzeczywistości wcale nie tak łagodny) test polegający rzekomo na rozpoznawaniu długości. Na tablicy mieliśmy narysowane pięć odcinków, z których jeden był wyraźnie najdłuższy, a inny wyraźnie najkrótszy. Dzieciaki wiedziały, że mają wskazać ten, który wydaje im się najkrótszy. Odpowiedź była oczywista – wystarczyło spojrzeć. W rzeczywistości obserwowany „obiekt” wskazywał wybrany przez siebie odcinek jako ostatni w sporej grupie obecnych na sali „podstawionych aktorów”, którzy bez wahania z pełnym przekonaniem absurdalnie wskazywali odcinek ewidentnie najdłuższy, zamiast najkrótszego. W oryginalnym eksperymencie ogromna większość badanych ulegała presji grupy i wskazywała błędnie. Tej sytuacji towarzyszyło zawsze spore napięcie z kompletem objawów typu nadmierne pocenie się i inne oznaki stresu, a czasem nawet paniki i charakterystyczne, pokrętne wyjaśnienie, kiedy badanego proszono o wyjaśnienie. Moja kilkunastoosobowa grupa była zbyt mała dla przeprowadzenia tego testu, więc wykorzystałem dwie szkolne klasy dzieci, które udało mi się „wypożyczyć” ze szkoły. Procedurę z konieczności zmodyfikowałem. „Badany” wchodził do sali, widział mnie kończącego rysować ostatni z odcinków i ja wtedy zadawałem pytanie. „Badany” odpowiadał jako ostatni, po czym wtajemniczałem go w treść doświadczenia i prosiłem, by teraz brał udział w „zabawie” w charakterze „podstawionego aktora”. Tak się złożyło, że dzieciaki z mojej „bandyckiej grupy” wchodziły na salę pomiędzy dwiema klasami, które „wypożyczyłem” – jedna z nich się spóźniła i postanowiłem zacząć bez niej.
Wynik mnie zdziwił i bardzo bym chciał ten test powtórzyć przy zachowaniu porządnej procedury i z większą ilością badanych. Otóż „normalne” dzieci z pierwszej z klas zachowywały się zgodnie z moimi przewidywaniami. Kiedy w sali było ich jeszcze mało, efekt był słaby. Dopiero ostatnie dzieci z tej grupy – kiedy w sali siedział tłumek ze dwudziestu osób – zaczęły ulegać efektowi i kilka osób pod rząd wskazało tę oczywiście błędną odpowiedź, demonstrując przy tym piękny komplet objawów pełnej napięcia wewnętrznej walki. Potem zaczęli wchodzić moi „bandyci” i częstotliwość błędnych odpowiedzi wyraźnie spadła. Zwłaszcza ci, których prawdopodobnie słusznie miałem za prowodyrów o szczególnie trudnych charakterach, odpowiadali dobrze, nie ulegając grupie. Po czym zaczęły wchodzić „normalne” dzieci z kolejnej pożyczonej klasy i efekt wrócił do normy. O ile pamiętam, tylko jedno z nich wskazało właściwy odcinek. Jaki z tego wniosek, nie ośmielam się myśleć. Narzuca się kilka spostrzeżeń. Np. takie, że średnia szkolnych ocen pozytywnie koreluje z podatnością na tego rodzaju wpływ grupy. Albo taki, że trudne charaktery to indywidualiści. Nie chcę tego rozstrzygać, choć jeśli ktoś z Was ma tu możliwość wykonania takiego testu profesjonalnie, sprawdzenia korelacji wyników ze szkolnymi ocenami oraz jakkolwiek mierzonym społecznym przystosowaniem – polecam.
Miałem potem z moimi dzieciakami niezwykle interesującą rozmowę o naszej „zabawie”. Zjawisko je zaintrygowało – to jasne. Próbowali je zrozumieć – co z kolei było dla mnie bezcenne. Sporo wysiłku włożyłem w to, żeby dzieci nie próbowały wartościować tych z nich, które odpowiedziały źle, ani tych, które odpowiedziały dobrze – bo po krótkiej rozmowie stało się jasne, że da się ich uważać za socjopatów, a niekoniecznie za ludzi odważnych i niezależnych. Do moich dzieciaków dotarło, że powodują nimi i ich bliźnimi rzeczy inne niż się im na ogół wydaje i że interesujące bywa się nad tym zastanowić. Opowiedziałem im w końcu o innych eksperymentach tego rodzaju, wyjaśniając przy okazji np. hipotezę Milgrama o tym, że sprawcy zbrodni niekoniecznie muszą być zwyrodnialcami itd. Pamiętam również, że pod koniec gadaliśmy chwilę o tym, czy i na ile taki test rzeczywiście dowodzi jakichś rzeczywistych zjawisk, czy jest może tylko przypadkowym efektem i że zdołałem od tego szybko i płynnie przejść do rachunku prawdopodobieństwa, który w efekcie moi „bandyci” przerobili nadzwyczaj szybko i ze sporym zainteresowaniem, choć dla mnie samego w rachunku prawdopodobieństwa nie ma niczego ciekawego. Oczywiście przekroczyliśmy szybko szkolny poziom i kiedy o tym poinformowałem dzieciaki, były podwójnie zaskoczone – i już „moje”. A równocześnie cały ich bandytyzm wyparował niemal bez śladu. Nie na zawsze – aż takich złudzeń nie mam. Ale na czas moich zajęć zniknął. Fajne, prawda?
Ja jestem przekonany, że dzieci ani nie rodzą się zdolne lub nie, co im potem ma zostać na resztę życia – ani się nie rodzą złe lub dobre. Nawet jeśli się niezdolnymi stają, albo się stają złymi, to również nie jest to nic z rzeczy danych na całe życie. Spora część z nas sądzi, że jest inaczej – są badania nauczycieli na ten temat i one zasmucają. Nawet jeśli wiemy, że zdolności da się obudzić, prawie nigdy tego nie próbujemy – zwłaszcza w rzeczywiście trudnych przypadkach, gdzie to jest najbardziej potrzebne. Wszystkie okoliczności podane przez Rogersa i wynikające z nich wskazówki są – według tego, co wiem – słuszne. Część z jego instrumentarium porad i większość rad innych autorów, które dotyczą trudnych dzieci, do żywego przypomina porady „Super Niani” o właściwym postępowaniu z dziećmi z ADHD – pozytywne wzmocnienia itd. To są cenne rady i one działają, co miałem okazję również wypróbowywać. Ale żadna z nich nie będzie nic warta, jeśli sami nie przestaniemy ulegać zbyt łatwym przeświadczeniom, które nam się lęgną w głowach. I jeśli pozwolimy, by miały je dzieci. Te przeświadczenia są ludzką naturalną skłonnością. Jesteśmy stadnymi istotami i w rzeczywistości uwielbiamy dzielić ludzi na kategorie i samych siebie na rozmaite „domy”. Dzieci fantastycznie odnajdują się w podziale na „czarodziei i mugoli”, jak w Harrym Potterze. Niestety dorośli również chętnie wchodzą w tego rodzaju modele świata – są proste i czujemy się w nich bezpiecznie, widząc stabilne punkty odniesienia.
Hough 🙂

Kasiu
1. „Nie zaobserwowałam praktyki oddawania trudniejszych klas innym nauczycielom. Cóż… mogłam po prostu nie mieć okazji zauważyć takiego zjawiska w swojej szkole, a – jak wiesz, Danusiu – wcale nie jest idealna. Raczej spotkałam się z sytuacją, gdy „lepszą” klasę na przełomie etapu edukacji dostaje „lepszy” w oczach dyrektora nauczyciel” – właśnie to miałam na myśli, że trudną klasę dostaje nowy nauczyciel, bo starzy jej nie chcą.
2. „Zauważam szerzej aspekt trudności w klasie wywołanych problemami domowymi”. Faktycznie tak bywa, ale to my SZKOŁA musimy sobie z tym dać radę. Bo rodzina się nie zmieni.
3. „Oto zamyka się szkoły” – to nasza teraz polska specyfika. Masz rację, to jest dzielenie szkół na lepsze i gorsze, tym razem szkół, a nie klas.
Pozdrawiam danusia

Obserwuję tendencję zrzucania przez szkołę odpowiedzialności na dom i rodziców. W sumie słusznie, bo środowisko ma największy wpływ na ucznia.
Ale to zrzucanie nic nam nauczycielom nie daje. Chyba, że chwilowe ponarzekanie. Dalej to my musimy sobie z uczniem dać radę.
Danusia