Tabele oceniania

Tabele oceniania nazywane też rubrykami są często stosowaną techniką oceniania w USA.

W Polsce spotykamy je rzadko. Prawdopodobnie dlatego, że wymagają wielu przygotowań i planowania, najlepiej, gdy tworzenie ich następuje w zespole nauczycieli. Spotkałam się z tabelami w programie IB. Wiem, jak dużo pracy trzeba było włożyć w ich stworzenie. Dlatego przedstawiam praktykę amerykańską z myślą, że warto wiedzieć, co to jest i może w przyszłości się do tego przymierzyć. W moim wpisie nie przytaczam przykładów tabel, gdyż w artykule z którego korzystam objęte są one prawami autorskimi. Chętnych zapraszam do zapoznania się z przykładami w wersji oryginalnej.

W dalszej części wpisu autorzy dają wskazówki, jak wykorzystać tabele do oceny kształtującej.

Praktyka USA

Jest to narzędzie składające się z zestawu kryteriów, przypisanej im skali oceny (najczęściej 4-punktowej lub 7-punktowej). Przy czym do każdego poziomu oceny (skali ocen) opracowane są wskaźniki umożlwiające ocenę w danej skali. Dobrze opracowana tabela wskazuje uczniom cechy, które są najważniejsze w ich pracy i pozwala poprawić, to co wymaga poprawienia.

Tabele oprócz funkcji narzędzia oceny, mogą być sposobem na przekazywanie informacji zwrotnych w celu poprawy nauczania i uczenia się. W szkołach w USA powszechnie stosuje się trzy rodzaje tabel: całościowa, analityczna i rozwojowa.

• Całościowa tabela

Daje ogólną ocenę wykonanej pracy zgodnie z przyporządkowanymi kryteriami na każdy poziom.

Tabela przed wypełnieniem mogłaby wyglądać w ten sposób:

Nauczyciel przed poleceniem wykonania pracy przedstawia uczniom wypełnioną tabelę, a po wykonaniu pracy przez ucznia, zakreśla dany poziom.

Można dodać trzecią kolumnę, aby nauczyciel miał miejsce na wyjaśnienie oceny.

W oryginalnym artykule znajdziecie przykłady konkretnych tabel całościowych skonstruowanych przez McTighe, Doubet i Carbaugh.

Całościowe tabela określa i wyjaśnia na jakim poziomie jest uczeń.

• Analityczna tabela

Analityczna tabela jest rozbita na umiejętności, które podlegają ocenie w danej pracy.

Taka tabela dla pracy matematycznej mogłaby wyglądać w ten sposób:

Nauczyciel wypełnia wszystkie pola na wszystkich poziomach, aby móc zakreślić odpowiedni poziom w każdej umiejętności.

Tabelę analityczna dzieli ocenę na części, które są oceniane osobno.

• Tabela rozwojowa

Tabela rozwojowa ma na celu pokazać uczniowi na jakim poziomie jest i co przed nim. Jest to sytuacja podobna jak przy zdobywaniu pasów karate, które wyznaczają różne poziomy biegłości – masz już dany pas i musisz zrobić to i to, aby zdobyć następny. Tabele rozwojowe muszą być dobrze dopasowane do przedmiotów i umiejętności, które uczeń ma zdobyć. Szczególnie dobrze sprawdzają się na zajęciach wychowania fizycznego i językach obcych. Jak rozumiem, przy ich tworzeniu trzeba dokładnie określić poziom na którym uczeń jest oraz to co ma zrobić, aby przejść na następny poziom.

Tabele wysokiej jakości

Dobra tabela opiera się na jasnych i odpowiednich kryteriach, które służą jako podstawa do oceny odpowiedzi i wyników pracy uczniów. Zasadniczo kryteria określają, jak wygląda „sukces”. Powinny pochodzić i być zgodne ze standardami (w polskim przypadku z podstawą programową). Czyli najlepiej, gdyby były kompatybilne z podstawą, a nie konstruowane do każdego zadania osobno.

Na przykład, jeśli koncentrujemy się na umiejętności pisania, to do zadania na ten temat możemy podać następujące kryteria:

• przedstawione informacje są prawidłowe;
• zastosowano odpowiednie słownictwo, dobrane i dostosowania do odbiorców i celów;
• uwzględniono wszystkie istotne aspekty tematu;
• przekaz jest jasny i precyzyjny;
• informacje są logicznie ułożone i uporządkowane;
• właściwa ortografia i zasady pisowni.

Z dobrze skonstruowanych tabel korzysta nauczyciel i uczeń.

Dla nauczycieli dobra tabela:

• Określa najistotniejsze cechy dobrze wykonanego zadania w odniesieniu do przyjętych standardów;
• Wspiera rzetelną ocenę, opisując ważne różnice w stopniu zrozumienia, biegłości lub jakości.
• Służy jako cele nauczania, ponieważ odzwierciedla cechy zawarte w standardach.
• Przekazuje nauczycielom informację zwrotną o tym, jak ma nauczać swoich uczniów.

Dla studentów wysokiej jakości tabele:

• Służą jako cele uczenia się.
• Informują, jak będzie oceniana ich praca, przedstawiając ważne różnice w poziomach.
• Umożliwia samoocenę swojej pracy w oparciu o kryteria sukcesu.
• Przekazuje informację zwrotną, która pokazuje, co już uczeń zrobił dobrze i jak ma dalej się doskonalić.

Wykorzystanie tabel w informacji zwrotnej

Grant Wiggins (2012) przekonywał, że najskuteczniejsza informacja zwrotna musi zawierać konkretne, zrozumiałe, aktualne i przydatne informacje. Dobrze skonstruowana tabela może stanowić podstawę dla tworzenia informacji zwrotnej, która jest zrozumiała dla ucznia i zapewnia, że uczeń dokładnie wie, co zrobił dobrze i co musi zrobić, aby poprawić.

Tabele całościowe są odpowiednie, gdy głównym celem nauczyciela jest wystawienie oceny sumującej. Jednak same stopnie nie zapewniają uczniowi informacji zwrotnej. Uczeń może nadal nie wiedzieć, co i jak ma poprawić. Dlatego warto nauczyć uczniów korzystania z tabeli, aby mogli wyczytać z niej potrzebne mu informacje.

Tabele analityczne dostarczają uczniom bardziej szczegółowych, ukierunkowanych informacji zwrotnych na temat mocnych stron ich pracy i obszarów wymagających doskonalenia. Tabele analityczne mogą również dostarczyć nauczycielom cennych informacji zwrotnych. Na przykład, jeśli nauczyciel zauważy, że wysoki odsetek uczniów wykazuje słabość w danej dziedzinie, to ta informacja sugeruje potrzebę większego nacisku w nauczaniu na ten obszar. Stosowanie tabel analitycznych jest ze zrozumiałych względów bardziej pracochłonne. Ale jednocześnie bardziej szczegółowe informacje zwrotne, są warte wysiłku.

Korzystanie z tabel

Badania dotyczące tego, jak uczniowie wykorzystują informacje zwrotne z tabel, wskazują, że zdolność do wykorzystywania informacji zwrotnych nie jest wrodzoną cechą, ale umiejętnością, którą trzeba kształcić (Stone i Heen, 2014). Innymi słowy, należy nauczyć uczniów, jak wykorzystywać informację zwrotną z tabel do uczenia się. Trzeba przede wszystkim używać języka dla uczniów zrozumiałego. Warto omówić kluczowe słownictwo związane z danym tematem.

Autor poleca używanie techniki pracy wzorcowej, w tym przypadku polegającej na wykorzystaniu przykładów pracy uczniów (anonimowych próbek z poprzednich lat lub tych, które sam nauczyciela stworzy), można na ich podstawie wyjaśnić lub ukonkretnić abstrakcyjne pojęcia zawarte w tabeli.

Można to zrobić w ten sposób:

• Pokaż uczniom jeden lub dwa przykłady dobrze wykonanej pracy i wspólnie odkreślcie spełnienie w tych pracach kryteriów sukcesu. Następnie pokaż kilka kolejnych prac (lub ich fragmentów) i poproś uczniów, aby sami znaleźli dowody na to, że kryteria zostały osiągnięte.
• Aby pomóc uczniom zidentyfikować różnice między różnymi poziomami wydajności opisanymi w tabeli, użyj zestawu anonimowych prac uczniów o różnej jakości. Przedstaw różne przykłady i poproś uczniów, aby uszeregowali je w trzy lub cztery zestawy i podali uzasadnienie ich rozmieszczenia, opisując różnice, które widzą między zestawami w kontekście kryteriów sukcesu.
• Poproś uczniów, aby określili konkretne sposoby ulepszenia przykładów niższego poziomu, aby mógł trafić do poziomu wyższego. Możesz zamodelować ten proces poprzez głośne myślenie w sprawie jednej z prac.

Inną dobrą praktyką jest nauczenie uczniów, korzystania z kryteriów sukcesu zawartych w tabeli, poprzez wykonanie przez nich  samooceny i wyznaczania dróg poprawy. Wiggins i McTighe uważają, że najlepiej, gdy uczniowie sami oceniają swoje prace, uczą się na swoich błędach i planują poprawę.

Można dołączyć dwie proste graficzne dodatki do rubryki. Pierwszym z nich jest włączenie dwóch małych pól wyboru na dole każdej komórki rubryki analitycznej. Uczeń używa pól wyboru po lewej stronie, aby dokonać samooceny swojej pracy, zanim ją odda. Nauczyciel wykorzystuje drugie pole do oceny. Najlepiej byłoby, gdyby obie były zgodne. Każda rozbieżność stwarza okazję do omówienia kryteriów sukcesu w odniesieniu do pracy ucznia.

Druga to sekcja z komentarzami zwrotnymi, które może sporządzić nauczyciel, inny uczeń (ocena koleżeńska) lub sam uczeń (samoocena). Te komentarze zmieniają tabele w narzędzie do informacji zwrotnej, samooceny, poprawy pracy i  wyznaczania następnych celów.

Samoocena i ocena koleżeńska nie jest dla uczniów łatwa, zatem trzeba z nimi nad tymi umiejętnościami pracować.

Zaczerpnięte z artykułu Jay McTighe i Tony Frontier

https://www.ascd.org/el/articles/how-to-provide-better-feedback-through-rubrics