Pedagogika Montessori, a ocenianie kształtujące

Trudno jest naprawdę poznać pedagogikę Montessori. Czytałam o niej, ale samo czytanie nie wystarcza. Nie miałam okazji obserwować lekcji i właściwie moja wiedza na temat tej pedagogiki była niewielka.
Zostałam zaproszona do wygłoszenia wykładu plenarnego o ocenianiu kształtującym na III Ogólnopolskiej Konferencji Montessori pt.: Montessori wspólna droga. Moja prezentacja została ciepło przyjęta przez  licznie zgromadzoną publiczność (ponad 300 osób), odbyła się w Warszawie 21 kwietnia 2013 roku.
W czasie prezentacji próbowałam zbliżyć oba podejścia do nauczania – zasady oceniania kształtującego i pedagogikę Montessori.  Na zakończenie  poprosiłam uczestników,  aby dokończyli zdania: Z prezentacji chciałbym zapamiętać… Otrzymałam wiele „wyjściówek”; są one dla mnie bardzo ciekawą lekturą, gdyż pierwszy raz mówiłam do grona osób, które są bardzo zainteresowane edukacją,  lecz mało wiedzą o ocenianiu kształtującym. Byłam zdziwiona, że wiele osób wyraziło chęć wypróbowania OK w swojej pracy, a część uznała, że wręcz została zachęcona do OK.
Zostałam na wykładzie nauczycielki z USA na temat planowania pracy w szkole Montessori. Wyjaśniło mi to trochę zasady pracy takich szkół. Miałam też okazję obejrzeć wspaniałe pomoce używane w szkołach,  zaprojektowane przez Marię Montessori oraz jej uczniów. Są to niezwykle estetycznie wykonane pomoce z naturalnych materiałów ,  wykorzystywane na zajęciach w interesujący sposób . Każdy od razu chce się nimi zająć, zachęcają do nauki. Ciekawe, dlaczego tego rodzaju pomoce nie są  używane powszechnie?  Niestety, pomysł jest kosztowny, gdyż są one drogie, a powinno ich być w szkole dużo Ale w porównaniu z używanymi w tradycyjnej szkole pomocami, te na pewno są znacznie lepsze. Z wykładu nauczycielki dowiedziałam  się,  co robi szkoła , żeby dzieci  nie niszczyły pomocy. W planie lekcji szkolnych  jest czas na przygotowanie pomocy  przed zajęciami oraz czas na  ich uprzątnięcie na koniec zajęć.
Szczególnie spodobały mi się drewniane klocki w różnych kształtach i kolorach, z różnymi naklejkami. Dziecko ma wymyśleć kategorie i porozkładać według nich klocki.
Nauczyciel w szkole Montessori ma do wyboru wiele pomocy, które może stosować na lekcji, żeby uczniowie  mogli lepiej zgłębić temat. Dzieci pracują indywidualnie lub w grupach z pomocą danej gry, czy zestawu pomocy. Nauczyciel zaś im pomaga się w tym poruszać, czyli im towarzyszy.
Lekcje są bardzo dobrze zaplanowane. Wbrew mylnej opinii, uczenie się nie jest  scedowane  na dziecko. Owszem, oddaje się proces uczenia się w ręce dziecka, ale nauczyciel jest stale obecny i gotowy do pomocy, towarzyszy uczniowi.
Co zauważyłam wspólnego w OK i Montessori:

• Bardzo duży nacisk na planowanie celów, nie tylko lekcji, ale całego roku i cyklu nauki.
• Nabudowywanie na wiedzy ucznia, czyli nauczanie konstruktywistyczne i spiralne. Konstrukcja wiedzy  podobna do rusztowania.
• Współpraca nauczycieli w nauczaniu, włączanie innych nauczycieli w proces uczenia klasy, integracja przedmiotowa.
• Lekcja jest dla ucznia, a nie dla nauczyciela!
• Wzajemne nauczanie. W OK − praca w grupach i ocena koleżeńska, a w Montessori – grupy mieszane wiekowo, gdzie starsze dziecko uczy młodsze.
• Wybór dokonywany przez ucznia. Taka zasada leży u podstaw pedagogiki Montessori. W OK proponujemy też wybór np. w ustalaniu celów, czy kryteriów sukcesu (nacobezu) z uczniami, albo zadawanie uczniom pracy domowej do wyboru.
• Pytania kluczowe. W OK− motywujące uczniów do nauki, a w Montessori − powodujące zainteresowanie uczniów tematem.
• Jedna z uczestniczek zwróciła mi uwagę, że nazwa kluczowa nie odzwierciedla idei tych pytań. Myślę, że trzeba poszukać innej nazwy na te inspirujące pytania.
• Samoocena, do której przykładamy wagę w OK  − w szkołach Montessori jest często związana z pomocami, które mają samoocenę w sobie wbudowaną.
• Nie wiem, w jaki sposób uczniowie w szkołach Montessori dostają od nauczyciela informację o swojej pracy. W ocenianiu kształtującym  na informację zwrotną kładziemy największy nacisk. Ale wiem, że nauczyciel w szkole Montessori czuwa nad pracą ucznia i udziela mu wskazówek.
• Oba sposoby nauczania przywiązują dużą wagę do pracy z rodzicami. Przy czym w szkołach Montessori współpraca z rodzicami jest niezbędnym warunkiem pracy szkoły. Za to ocenianie kształtujące zaleca, ale w warunkach szkolnych (jak widać z naszego doświadczenia),  nie mamy ciągle w tej dziedzinie wystarczających sukcesów.

Patrząc od strony strategii oceniania kształtującego:

1. Określanie i wyjaśnianie uczniom celów uczenia się i kryteriów sukcesu.
2. Organizowanie w klasie dyskusji, zadawanie pytań i zadań, dających informacje, czy i jak uczniowie się uczą.
3. Udzielanie uczniom takich informacji zwrotnych, które umożliwiają ich widoczny postęp.
4. Umożliwianie uczniom, by korzystali wzajemnie ze swojej wiedzy i umiejętności.
5. Wspomaganie uczniów, by stali się autorami, podmiotami,  „właścicielami” procesu własnego uczenia się.

Mam wrażenie, że żadna z nich nie budzi sprzeciwu pedagogiki Montessori. Świadczą o tym wspominane wcześniej wyjściówki uczestników konferencji. Jednak część z technik oceniania kształtującego, zdaniem niektórych uczestników, nie pasuje do pedagogiki Montessori,  na przykład używanie patyczków wydaje się kilku osobom zbędne.
Zgadzamy się jednak wszyscy, że ocenianie sumujące, na stopnie, bardzo przeszkadza w procesie nauczania. Zaczęliśmy zastanawiać się, jak utworzyć lobby przeciwko ocenianiu stopniami.