Brak motywacji do uczenia się jest od wielu lat dużym problemem nauczania. Edukacja zdalna jeszcze bardziej uwidoczniła to zjawisko. Uczniowie i uczennice często opuszczali lekcje online, nie byli w nie zaangażowani, wyłączali kamerki i zgłaszali awarie głośników, niechętnie odpowiadali na pytania itp.
Czy nauczyciel lub nauczycielka może zmotywować uczniów do nauki? Natura motywacji jest wewnętrzna, dlatego trudno jest nią sterować z zewnątrz. Za to można motywację wzmacniać. Przedstawiam cztery propozycje, jak można to robić:
- Zainteresować
Jeden ze sposobów, który narzuca się, gdy myślimy o motywowaniu uczniów i uczennic do nauki, to zainteresowanie ich tym, czego się uczy. Nie jest to łatwy sposób, gdyż nauczyciele muszą realizować program, który często nie jest dla uczniów ciekawy. W zaplanowaniu interesującej dla uczniów lekcji może pomóc sformułowanie tak zwanego pytania kluczowego (druga strategia OK*), na które uczniowie będą chcieli uzyskać odpowiedź. Pomocą może być również organizowanie pracy i nauki uczniów w parach i w zespołach (czwarta strategia OK*) oraz praca metodą projektu.
Warto pamiętać, że każdy człowiek uczy się lepiej, gdy widzi tego sens, dlatego warto pokazywać uczniom zastosowanie zdobytej wiedzy.
- Umożliwić autonomię
Jedną z dróg wzmacniania motywacji uczniów do nauki jest wspieranie ich odpowiedzialności i samodzielności w uczeniu się (piąta strategia OK*). W szczególności możemy pozwolić młodym ludziom na podejmowanie decyzji, dokonywanie wyboru i wyznaczanie samodzielnie własnych celów edukacyjnych.
Wielu uczniów nie wie, jak postępować bez bezpośredniego nadzoru nauczycielki lub nauczyciela. Mówimy uczniom, że chcemy, aby stali się niezależni i samodzielni, ale najczęściej przekazujemy im instrukcje i procedury do wykonania. Chwalimy uczniów, którzy najszybciej, zgodnie z wytycznymi, wykonują zadania. Jesteśmy przekonani, że to najszybszy i najbardziej efektywny sposób nauczania. W ten sposób uczniowie uczą się podporządkowania, a nie samodzielności. Jeśli nie ma instrukcji nauczyciela, to uczniowie są bezradni. Wyraźnie to można było odczuć w nauczaniu zdalnym. Pokazało ono, że uczniowie rzadko są samosterowni, oczekują kierowania ich uczeniem się z zewnątrz. Rozwój wymaga jednak samodzielnego wysiłku i dokonywania świadomego wyboru.
- Przekazywać informację zwrotną
Nie wystarczy uczniów i uczennice zapewniać o korzyściach i konieczności wzięcia odpowiedzialności za własne uczenie się, trzeba im to umożliwić. Jeśli uczniowie mają być autonomiczni, to muszą mieć do tego podstawy. Takie podstawy może dać przekazywana im informacja zwrotna o ich pracy. Przyjęło się, że korzystna dla ucznia informacja zwrotna i taka, z której mogą skorzystać (trzecie strategia OK*), powinna przekazywać:
- co uczeń zrobił dobrze, co powinien poprawić i w jaki sposób, oraz wskazówki, jak może się dalej rozwijać,
- dobra informacja zapewnia uczniom uwagę i zainteresowanie ze strony dorosłego, które są bardzo ważne w procesie uczenia się. Jeśli mówimy o samodzielności, to nie należy jej mylić z samotnością, która nie sprzyja uczeniu się,
- dobra informacja zwrotna pozwala podążać w uczeniu się, nawet gdy dorosły nie jest obecny, na przykład w nauczaniu zdalnym,
- konstruktywna informacja zwrotna jest jednym z najważniejszych elementów wzmacniających motywację u uczniów. Nauczyciel musi nad nią pracować i ją doskonalić, bo nikt nie jest do niej przygotowany.
Na początku nauczyciel może popełniać wiele błędów. Podstawowe z nich to: używanie zbyt skomplikowanego języka, ogólnikowe chwalenie („Niesamowite!” „Jesteś świetny”, „Brawo”); wskazywanie jedynie na popełniane błędy; brak doceniania za konkrety; odnoszenie się do tego, czego nie było w kryteriach sukcesu (I pierwsza strategia OK*); brak wyjaśnienia, jak pracę trzeba poprawić; skupianie się na błędach, których uczeń nie jest w stanie sam kontrolować.
Należy pamiętać, że celem informacji zwrotnej jest pomoc uczniowi i uczennicy w uczeniu się. Nie powinno w informacji zwrotnej znajdować się: osądzanie, etykietowanie, oskarżanie, usprawiedliwianie ani nadmierne chwalenie.
Ostatecznym celem informacji zwrotnej jest umożliwienie pozytywnej zmiany w uczeniu się, a nie tylko poprawa jednej pracy.
Aby informacja zwrotna była skuteczna powinna spełniać następujące warunki:
Być przekazana w odpowiednim czasie – Jeśli uczeń dostanie ją za późno, może nie pamiętać o swojej pracy i wtedy informacja jest bezużyteczna. Informację zwrotną można przekazywać również w czasie wykonywania przez ucznia pracy, na etapach jej wykonywania.
Zrozumiała dla ucznia i uczennicy – Czytelna, konkretna, niepozostawiająca miejsca na błędną interpretację. Warto sprawdzić opinię uczniów, czy informacja pomaga im się uczyć.
Zgodna z kryteriami – Odnosząca się kryteriów oceniania ustalonych przed wykonaniem pracy.
Oparta na dowodach – Powołująca się na dowody w pracy ucznia. Każda uwaga powinna być poparta przykładem pochodzącym z pracy ucznia.
Pozytywna – W swoim przekazie zawierająca wiarę, że uczeń jest w stanie wykonać pracę dobrze.
Pozwalająca na samodzielność – Zachęcająca ucznia do przedstawienia własnych pomysłów na to, jak może pracę poprawić. Zachęcająca do wymiany opinii pomiędzy przekazującym informację zwrotną i uczniem.
Bez wyroków – Informacja zwrotna powinna dotyczyć obserwacji, czyli nie powinna być krytyczna i ferować wyroków. Refleksje powinna być obiektywna bez przypisywania motywów postępowania uczniowi.
Niezbyt obszerna – Zbyt obfita informacja zwrotna może spowodować, że uczeń będzie nią przytłoczony, zdezorientowany lub zniechęcony. Mniej znaczy lepiej.
- Ograniczenie oceniania
Oceniania stopniami i nagradzanie zewnętrzne zabijają motywację. Zamiast próbować „motywować” uczniów ocenami, możemy świętować indywidualny rozwój każdego ucznia, a nie tylko takich, którzy osiągają dobre wyniki. Możemy skoncentrować naszą pochwałę bardziej na stopniowych osiągnięciach, a mniej na końcowych wynikach. Częstsze przekazywanie uczniom informacji zwrotnej i rozmawianie o ich pracy znacznie lepiej motywuje do uczenia się.
Przyjęte w szkole „motywowanie” ucznia przez stawianie stopni nie jest właściwym motywowaniem. Młody człowiek oceniany uczy się dla stopni, a nie dla wiedzy.
Dawanie uczniom autonomii, przekazywanie informacji zwrotnej, z której uczniowie mogą skorzystać, pozwalanie na samodzielność i wybór oraz ograniczenie oceniania stopniami nie jest dla nauczycieli w warunkach szkolnych łatwe.
To, co możemy próbować robić, to:
- Rozmawiać z uczniami o samodzielnym decydowaniu nawet w przypadku dowolnego zadania.
- Celowo tak formułować zadania, aby uczniowie mieli większą swobodę wyboru tego, co uznają dla nich za najlepsze.
- Przekazywać uczniom konstruktywną informację zwrotną.
- Modelować i stosować jak najczęściej samoocenę uczniowską.
- Pomagać uczniom prowadzić zapis rozwoju osobistego, czego się nauczyli, czego chcieliby się nauczyć.
- Zredukować zewnętrzne nagrody i skoncentrować się na kultywowaniu wewnętrznej radości z własnych osiągnięć.
- Wzmacniać poczucie własnej wartości i sprawczości uczniów.
Pomaganie uczniom w stawaniu się niezależnymi, samodzielnymi uczniami można uzyskać poprzez:
- umożliwienie im przejęcia większej kontroli nad własnym uczeniem się,
- zapewnienie uważnej informacji zwrotnej, która promuje chęć rozwoju.
W odpowiedzi na pytanie „Jak możemy motywować uczniów?” można odpowiedzieć: „Wzmacniajmy ich w autonomii”.
Strategie oceniania kształtującego (OK)*
- Określanie i wyjaśnianie uczniom celów uczenia się i kryteriów sukcesu.
- Organizowanie w klasie dyskusji, zadawanie pytań i zadań, dających informacje, czy i jak uczniowie się uczą.
- Udzielanie uczniom takich informacji zwrotnych, które umożliwiają ich widoczny postęp.
- Umożliwianie uczniom, by korzystali wzajemnie ze swojej wiedzy i umiejętności.
- Wspomaganie uczniów, by stali się autorami procesu własnego uczenia się.
Artykuł ukazał się 31 sierpnia 2021 roku: https://blog.ceo.org.pl/budowanie-samosterownosci-poprzez-wzmacnianie-motywacji-do-uczenia-sie/
