Pomóc uczniom po trudnych doświadczeniach

Wielu uczniów w czasach pandemii przeżyło trudne doświadczenia. Niosą ją teraz ze sobą do szkoły. Nie jest łatwo rozpoznać skutki tych doświadczeń, uczniowie często nie sygnalizują, że coś się stało. Dlatego wielu pedagogom wydaje się, że wszystko jest w porządku, że sam powrót do szkoły pomoże.

Z rozmów z wieloma nauczycielami wiem, że wielu uczniów przeżywa nadal stres, czasami kończy się to depresja. Dlatego warto reagować.

Ten wpis oparty jest na artykule psycholog Katelyn Oellerich pod tytułem: Actions We Can Take to Reduce Student Trauma. Autorka używa słowa trauma, ale jak sądzę, ma na myśli wszelkie trudne doświadczenia dziecka.

Po czym możemy rozpoznać, że z uczniem nie dzieje się dobrze?

• Zachowanie– uczeń może być bardziej buntowniczy albo wycofany. Jeśli uczeń jest inny niż wcześniej, to może być to sygnał dla nas, ze nie dzieje się dobrze.
• Nauka– uczeń może mieć trudności z regulowaniem własnych emocji, kontrolowaniem swoich działań np. z porządkowaniem materiału, co wpływa na efektywność nauki.
• Wyniki wnauce – wyniki w nauczania zwykle się pogarszają, uczeń nie zalicza sprawdzianów, może dojść nawet do usunięcia ucznia z klasy.

Wszystkie te objawy mogą nie być spowodowane traumatycznymi przeżyciami, ale mogą i dlatego warto uczniów obserwować.

Jeśli podejrzewamy, że uczeń przeżył traumę, to starajmy się podążać za nim, nie zmuszajmy go do zwierzeń, poczekajmy aż będzie gotowy o tym mówić. Możemy nigdy się nie dowiedzieć, co się stało. Ale i tak możemy pomóc.

Czym jest trauma?

Trauma inaczej uraz psychiczny, to trwała zmiana w psychice, która jest spowodowana gwałtownym i przykrym przeżyciem. Jest wywołana działaniami czynników zewnętrznych, zagrażających zdrowiu lub życiu, które prowadzą do głębokich zmian w funkcjonowaniu człowieka. Rezultatem takiego urazu u osoby dotkniętej traumą mogą być utrwalone trudności w powrocie do poprzedniego funkcjonowania.

Badania z 2021 wykazały powiązania między przeżyciami traumatycznymi, a późniejszym wystąpieniem chorób przewlekłych, chorób psychicznych i przemocy (https://www.cdc.gov/violenceprevention/aces/index.html).

Co możemy zrobić?

Istnieje wiele działań, które mogą podjąć edukatorzy, aby złagodzić złe skutki traumy. Przyjrzyjmy się dwóm: budowaniu relacji przez nauczycieli i innych pracowników szkoły oraz zbieranie danych, refleksja i planowanie, które prowadzą do reagowania całego systemu.

Wychowawcy mogą w wspierać uczniów, pomagając w promowaniu poczucia przynależności uczniów do społeczności szkolnej i budowaniu relacji dorosłych z dziećmi. Dane pokazują, że tworzenie takich pozytywnych doświadczeń dla dzieci może w wręcz odwrócić skutki traumy.

W pracy nad budowaniem relacji, ważna jest autentyczność i rzetelność. Osobie z przeżyciami traumatycznymi potrzebne jest ktoś, na kim stale mogą polegać  i kto, nawet sam przeżywając trudne chwile, będzie reagował ze spokojem. Taka osoba powinna okazywać bezwarunkową akceptację i uznanie, niezależnie od podejmowanych przez doświadczonego traumą wyborów. Zdarza się, że osoba w traumie „testuje” osobę wspierającą, dlatego tak ważne jest bezwzględne wsparcie.

Jakie działania pomagają budować relacje?

• Kontynuowanie zwyczajów klasowych i zapewnianie przewidywalności.

Przewidywalność jest bardzo potrzebna, szczególnie przy braku stabilności.

• Dbanie o estetykę

Warto zapytać uczniów, czy światło jest odpowiednie lub jak chcieliby, aby wyglądał wystrój klasy. Ważne, aby estetyka nie drażniła dodatkowo uczniów.

• Dotyk

Trzeba uważać, aby nigdy nie dotknąć ucznia bez jego pozwolenia. I nawet, gdy uczeń udzieli pozwolenia , to należy obserwować mowę ciała ucznia i jeśli nie jest przyzwalająca zaniechać dotyku.

• Pytanie uczniów

Można o wszystko zapytać ucznia i dostosować się do jego wskazówek. Dotyczy to formy, miejsca rozmowy, ale też tematu. Trzeba unikać pytań, które mogą zakładać, że trzeba na pytanie odpowiedzieć pozytywnie np. zamiast pytać: „Czy nie możesz się doczekać weekendu/przerwy/itd.?”, warto zadać pytanie: „Jak się czujesz przed nadchodzącym weekendem/przerwą/itd.?”.

• Obserwuj kontakty.

Jeśli widzimy, że uczeń jest samotny, to warto zastanowić się, kto może mu być bliski. Niektórzy uczniowie maja dobre relacje z kimś z personelu szkolnego. Można  zrobić na własny użytek mapę kontaktów uczniów, aby nikt nie został bez wsparcia.

• Co wiem o uczniu.

Można zrobić pouczające ćwiczenie. Wybrać ucznia i zastanowić się, co ten uczeń lubi (trzy rzeczy) i trzy rzeczy, których nie lubi i wreszcie, co go motywuje. Takie ćwiczenie sprawdza na ile znamy swoich uczniów i na ile bliscy nam są. Może to zaowocować lepszy słuchaniem ucznia i budowaniem z nim relacji.

• Zwyczaje szkolne.

Teraz może być najlepszy czas na zweryfikowanie starych zwyczajów szkolnych. Najlepiej zrobić to w jak najszerszym gronie. Możliwe, że niektóre praktyki są przestarzałe i można je zmienić na lepsze (np. system nagradzania uczniów, długość przerwy śniadaniowej itp).

• Godziny wychowawcze

Warto je poświęcić na budowanie relacji i „klasowej drużyny”.

Można wprowadzić poranne spotkania w kręgu, które pomogą uczniom we wzajemnych relacjach. Warto organizować przerwy relaksacyjne w nauce, one pomagają w radzeniu sobie ze sobą.  Artykuł w Edutopii https://www.edutopia.org/article/hop-skip-and-jump opisuje sposób w jaki w szkołach USA są one przeprowadzane.

Na pewno nie jest łatwe dotarcie do osoby z przeżytą traumą, jednak to szkoła może mieć jedyna szansę, aby to zrobić.

Inspiracja artykułem psycholog Katelyn Oellerich: https://www.middleweb.com/46269/actions-we-can-take-to-reduce-student-trauma/