Kto pyta, ten uczy

Jakiego rodzaju pytania zadaje nauczyciel/-ka podczas lekcji uczniom i uczennicom? Przeważnie są to pytania zamknięte, sprawdzające wiedzę uczniów i uczennic. Nauczyciel chce się dowiedzieć, czy uczniowie opanowali materiał i ewentualnie jeszcze raz go powtórzyć, żeby był lepiej utrwalony.
Okazuje się, że pytania mogą być efektywnym narzędziem w nauczaniu. Jednak dzieje się tak wtedy, kiedy stawia się pytania, które uruchamiają myślenie uczniów i uczennic. Mogą to być pytania, na które nie ma jednej prawdziwej odpowiedzi albo do tej prawdziwej dochodzi się w ramach dyskusji.
Podzielę się z Wami sposobami na zadawanie pytań wypracowanymi w programie Szkoła Ucząca Się  (https://sus.ceo.org.pl/) bazującym na ocenianiu kształtującym.
 

Daj uczniom i uczennicom więcej czasu
W literaturze poświęconej ocenianiu kształtującemu przy metodach zadawania pytań polecana jest metoda „Wait time” (pol. „czas oczekiwania”). Polega ona na budowaniu bezpiecznej atmosfery, dającej uczniom i uczennicom więcej czasu na podanie odpowiedzi. Okazuje się, że ta bardzo prosta technika znacząco poprawia jakość odpowiedzi uczniów i uczennic. Wydłużenie czasu oczekiwania na odpowiedź zachęca uczniów introwertycznych,  o specjalnych potrzebach, a także uczniów mających trudność w zabieraniu głosu do wypowiadania własnej opinii.
Dlaczego tak się dzieje? Uczniowie i uczennice zazwyczaj potrzebują czasu na zrozumienie treści samego pytania i przetworzenie go w swojej głowie. Dopiero po chwili zaczynają myśleć nad odpowiedzią. Jest im potrzebny także czas na sformułowanie wypowiedzi, którą będą mogli i chcieli podzielić z innymi. Bardzo często to właśnie obawa przed kompromitacją na forum klasy jest trudnością, która blokuje myślenie uczniów i uczennic.
Kiedyś też potrzebowaliśmy więcej czasu na odpowiedź
Nauczyciel/-ka przeważnie nie pamięta, że kiedyś odpowiedź na to samo pytanie, dziś zadawane uczniom i uczennicom, było dla niego samego/niej samej wyzwaniem. Teraz, kiedy zna już odpowiedź, to oczekuje natychmiastowej odpowiedzi. Dlatego „wait time” nie jest łatwą praktyką.
Jeśli nauczyciel/-ka nie daje zazwyczaj uczniom i uczennicom wystarczająco długiego czasu na zastanowienie się nad odpowiedzią, to uczniowie i uczennice mogą nie podejmować nawet trudu poszukiwania odpowiedzi i dlatego unikają dyskusji.
Nawet dodatkowe 3 sekundy robią różnicę
Dodatkowe 3-5 sekund oczekiwania na odpowiedź od uczniów i uczennic wydaje się małą sprawą. Okazuje się jednak, że ma to duży wpływ na uczenie się uczniów. Badania Mary Budd Rowe dowodzą, że wydłużenie czasu oczekiwania na odpowiedź tylko do 3 sekund owocuje tym, że uczniowie i uczennice znacznie chętniej udzielają odpowiedzi. Badania Rowe pokazują, że dzięki 3 sekundom oczekiwania:

• wzrasta długość odpowiedzi,
• odpowiedzi są częściej poprawne,
• więcej uczniów zgłasza się na ochotnika do odpowiedzi,
• rzadziej padają odpowiedzi „nie wiem”,
• uczniowie i uczennice są bardziej pewni/-e swojego zdania.

Aby nie czekać za długo, można poprosić uczniów i uczennice, którzy natychmiastowo są gotowi do odpowiedzi, o wystawienie np. zielonego światła z Metodnika® (dowiedz się więcej o Metodniku® tutaj: https://civitas.com.pl/pl/p/METODNIK-/40). Dzięki temu nauczyciel/-ka wie, kto potrzebuje więcej czasu.
Okazuje się, że stosowanie metody „wait time” prowadzi też do dodatkowych korzyści – pytania nauczyciela/-ki stają się jakościowo lepsze, zadaje ich mniej i są lepiej przemyślane.
Wprowadzając zasadę „wait time” warto opowiedzieć o niej uczniom i uczennicom, dzięki czemu mogą oni zacząć liczyć na to, że nie będą już sztucznie popędzani.
Daj uczniom i uczennicom szansę na rozwinięcie odpowiedzi
Można rozszerzyć tę praktykę o dodatkowe dawanie uczniom i uczennicom czasu na poszerzanie i rozwinięcie odpowiedzi. Najczęściej wystarczy niewerbalny sygnał od nauczyciela/-ki, że odpowiedź może zostać rozwinięta przez ucznia lub uczennicę. Może być to nauczycielskie „uhmm” lub aprobujące kiwanie głową. Nie zawsze uczeń czy uczennica będzie mieć coś do dodania, ale dzięki temu wie, że na pewno ma taką możliwość. Dla młodych ludzi ważne jest samo poczucie akceptacji ze strony nauczyciela/-ki na rozwinięcie odpowiedzi lub jej zmianę.
Pozwól uczniom i uczennicom przygotować się do odpowiedzi w parze
Przy praktyce „wait time” sprawdza się także technika – „Partnerzy do rozmowy”. Polega ona na poproszeniu uczniów i uczennic, aby przedyskutowali odpowiedź w swoich parach i w ten sposób przygotowali się do wygłoszenia jej na forum klasy. Każdy z uczniów i każda z uczennic może najpierw udzielić odpowiedzi partnerowi/-rce, a potem wysłuchać i nauczyć się czegoś, dowiedzieć się lub wzbogacić swoją wypowiedź o odpowiedź partnera/-rki. Dzięki rozmowie w parze, uczniowie i uczennice mogą spokojnie przygotować się do odpowiedzi udzielanej publicznie.
Losuj, a nie wyznaczaj do odpowiedzi
Ocenianie kształtujące poleca też losowe wybieranie uczniów i uczennice do odpowiedzi. Dzięki stosowaniu tej metody wszyscy uczniowie i uczennice są zachęcani do myślenia nad odpowiedzią, ponieważ każdy może zostać wylosowany.
Na zakończenie
Podsumujmy, co radzi ocenianie kształtujące w kwestii zadawania pytań podczas lekcji:

• zadawaj pytania stymulujące myślenie uczniów i uczennic,
• dawaj uczniom i uczennicom więcej czasu na zastanowienie się nad opowiedzią,
• pozwól uczniom i uczennicom przygotować się do odpowiedzi w parach,
• dawaj uczniom i uczennicom czas na udzielenie i poszerzenie odpowiedzi,
• losuj uczniów i uczennice do odpowiedzi.

 
Próbowaliście którejś z tych technik w swojej codziennej praktyce? A może macie własne, sprawdzone pomysły? Podzielcie się z nami w komentarzu.
 
PS: Przy tworzeniu tego tekstu częściowo korzystałam z artykułu Valetiny Gonzales:
https://www.middleweb.com/37403/wait-time-can-make-or-break-your-lesson/