Przedstawiam najczęściej zgłaszane pytania i wątpliwości w stosunku do OK, zgłaszane przez nauczycieli, którzy chcą je stosować w swojej pracy. Wybrałam i przypisałam je do pięciu strategii oceniania kształtującego. W drugie części – moje odpowiedzi.
- Określanie i wyjaśnianie uczniom celów uczenia się i kryteriów sukcesu.
- Czy nie lepiej, aby uczeń sam odgadł cel lekcji na podstawie jej tematu?
- Czy nie wystarczy podać uczniom tylko celów lub tylko kryteriów sukcesu, czy trzeba podawać i to i to?
- Czy konieczne jest sprawdzanie przez uczniów, czy cel został osiągnięty?
- Organizowanie w klasie dyskusji, zadawanie pytań i zadań, dających informacje, czy i jak uczniowie się uczą.
- Czy techniki zadawania pytań i pozyskiwania odpowiedzi nie są właściwe tylko dla młodszych uczniów?
- Co zrobić, gdy okaże się, że część uczniów osiągnęła cel lekcji, a część nie?
- Skąd brać pomysły na pytania kluczowe?
- Jak pozyskać od uczniów informację o przebiegu procesu nauczania?
- Udzielanie uczniom takich informacji zwrotnych, które umożliwiają ich widoczny postęp.
- Czy formułowanie i podawanie uczniom informacji zwrotnej jest czasochłonne i pracochłonne?
- Dlaczego nie jest właściwe łączenie informacji zwrotnej z wystawianiem stopnia?
- Co zrobić, gdy nie można nic pozytywnego powiedzieć o pracy ucznia?
- Co zrobić, gdy uczniowie nie korzystają z informacji zwrotnej?
- Jak przekonać rodziców do oceniania kształtującego?
- Po jakim czasie można spodziewać się efektów ze stosowania oceniania kształtującego?
- Jak uczyć uczniów oceny koleżeńskiej?
- Umożliwianie uczniom, by korzystali wzajemnie ze swojej wiedzy i umiejętności.
- Czy nie istnieje obawa, że w czasie wzajemnego nauczania uczniowie nauczą się źle?
- Jak zrobić, aby w czasie pracy w grupach wszyscy uczniowie byli tak samo zaangażowani?
- Wspomaganie uczniów, by stali się autorami procesu własnego uczenia się.
- Od jakiego wieku można liczyć na to, że uczeń będzie za swoja naukę odpowiedzialny?
- Jak znaleźć czas na samodzielne dochodzenie uczniów do rozwiązania?
- Czy uczniowie są w stanie dokonać samooceny?
Moje sugestie i odpowiedzi
- Czy nie lepiej, aby uczeń sam odgadł cel lekcji na podstawie jej tematu?
Temat lekcji nie przekazuje informacji o jej celu. Jak mawia profesor Potworowski: Temat lekcji – Rewolucja Francuska – to nie jest cel dla ucznia, może był celem dla Jakobinów, ale nie dla ucznia. Jeśli zostawiamy uczniowi zastanawianie się nad celem, to może ona wymyśleć cel, który jest rozbieżny z celem lekcji, który założyliśmy.
- Czy nie wystarczy podać uczniom tylko celów lub tylko kryteriów sukcesu, czy trzeba podawać i to i to?
Cel to nie to samo, co kryteria, Cel określa miejsce, do którego chcemy dojść, a kryteria pokazują drogę dojścia do celu. Pani Moss w książce „Cele uczenia się” (przetłumaczonej na język polski) trafnie pokazuje różnicę pomiędzy celem i kryteriami. Opiera się na przykładzie bajki pt. Kopciuszek: celem księcia było odnalezienie księżniczki, a kryterium polegało na dopasowaniu trzewika do stopy.
- Czy konieczne jest sprawdzanie przez uczniów, czy cel został osiągnięty?
Praca z celem polega na: przedstawieniu go uczniom (w sposób dla nich zrozumiały), monitorowaniu w czasie lekcji i podsumowaniu. Jeśli celu nie podsumowujemy, to tracimy całe jego dobrodziejstwo. Wraz z grupą nauczycielek i nauczycieli stworzyliśmy pomoc dydaktyczną – Pudełko refleksji
Jedną z prostych metod są – kostki dydaktyczne, na których ścianach są zapisane pytania, które pomagają podsumować to, czego uczeń się nauczył.
- Czy techniki zadawania pytań i pozyskiwania odpowiedzi nie są właściwe tylko dla młodszych uczniów?
Techniki proponowane w OK, to: zadawanie pytań otwartych, pozyskiwanie odpowiedzi od par, losowanie uczniów do odpowiedzi, przeznaczanie czasu na zastanowienie się, wykorzystywanie błędnych odpowiedzi. Wszystkie mogą i dobrze, aby tak było, być wykorzystywane na każdym poziomie nauczania od przedszkola po czas studiów. Przyspieszają uczenie się, angażują wszystkich uczniów w poszukiwanie odpowiedzi i umożliwiają podmiotowe traktowanie uczniów.
- Co zrobić, gdy okaże się, że część uczniów osiągnęła cel lekcji, a część nie?
To bardzo częsty i trudny do pokonania problem w nauczaniu. Niestety często uczniom, którzy nie nadążają pozostaje nadrobić naukę w czasie poza szkolnym, gdyż nauczyciel „idzie” dalej z materiałem z uczniami nadążającymi. W konsekwencji uczniowie nienadążający pogłębiają swoje braki.
Jeśli nauczyciel zatrzymuje się, aby wytłumaczyć temat uczniom, którzy nie zrozumieli, to przeważnie pozostali uczniowie się nudzą, co nie jest korzystne dla nauczania.
Nauczyciele stają przed trudnym problemem, jak nauczać w zróżnicowanej klasie. Wraz z grupą nauczycielek i nauczycieli opracowaliśmy pomoc dydaktyczną – Skrzyneczka mistrzów. Można tam znaleźć różne pomysły, jak postępować w takiej sytuacji.
- Skąd brać pomysły na pytania kluczowe?
Nie ma na nie przepisu. Część nauczycieli uważa, że jest to najtrudniejsza część oceniania kształtującego. Pytanie kluczowe, to takie pytanie, które angażuje uczniów w poszukiwanie na nie odpowiedzi. Polecam krótki wpis na blogu oś świata: https://osswiata.ceo.org.pl/2020/01/20/6-rad-do-tworzenie-pytan-kluczowych/ na temat tworzenia pytań kluczowych.
Sztuce tworzenia pytań kluczowych może pomoc wspólne ich tworzenie w grupie nauczycieli. Organizowanie w szkole banku pytań kluczowych, z których będą mogli skorzystać wszyscy nauczyciele.
- Jak pozyskać od uczniów informację o przebiegu procesu nauczania?
Pozyskiwanie takiej informacji jest kluczowe dla nauczania. Profesor John Hatti w swoich meta badaniach nadaje mu jeden z najwyższych wskaźników (0,9) wpływających na osiąganie przez uczniów dobrych wyników w nauce.
Najprostszą metodą jest zastosowanie techniki świateł drogowych. Poproszeni o opinię uczniowie wystawiają odpowiedni kolor świateł: zielony – wszystko rozumiem, żółty – mam pewne wątpliwości, czerwony – nic nie rozumiem. Technikę świateł ma w sobie pomoc dydaktyczna – Metodnik.
- Czy formułowanie i podawanie uczniom informacji zwrotnej jest czasochłonne i pracochłonne?
Tak jest czasochłonne i pracochłonne, znacznie bardziej niż sprawdzanie i ustalanie oceny w postaci stopnia. Jednak ze stopnia uczeń nie dowiaduje się, co zrobił dobrze, co źle i jak ma pracę poprawić. Jedynie informacja zwrotna może pomoc uczniowi w uczeniu się.
Wielu nauczycieli pomaga sobie tworzeniem tabelki do wpisywania informacji zwrotnej. Polecam artykuł: https://oknauczanie.pl/koncentracja-nauce-a-nie-na-ocenach-2
Polecam też artykuł o tworzeniu tabel oceniania: https://oknauczanie.pl/tworzenie-tabel-oceniania-ktore-sprzyjaja-rozwojowi-uczniow.
- Dlaczego nie jest właściwe łączenie informacji zwrotnej z wystawianiem stopnia?
Wskazują na to liczne badania przeprowadzone w ramach oceniania kształtującego. Najważniejszym argumentem jest to, że uczniowie otrzymujący stopnie skupiają się tylko na nich, i nie korzystają z informacji zwrotnej.
- Co zrobić, gdy nie można nic pozytywnego powiedzieć o pracy ucznia?
To trudna sprawa, ale warto szukać, może można docenić zmniejszoną liczbę błędów w porównaniu z poprzednią pracą, albo za dołożone starania. Trzeba pamiętać, że buduje docenienie, a nie krytyka.
- Co zrobić, gdy uczniowie nie korzystają z informacji zwrotnej?
Warto najpierw dowiedzieć się dlaczego. Może nie rozumieją, że to im się opłaca, albo informacja zwrotna nie jest dla nich zrozumiała, albo do niej nauczyciel dołącza stopień. Aby sprawdzić, że informacja zwrotna przekazywana uczniowi spełnia swój cel, można zapytać ucznia, czy jej podstawie wie: co zrobił dobrze, co źle i jak ma poprawić. Jeśli wie, to znaczy, że informacja działa. Czasami uczniowie nie korzystają z niej, gdyż nie mają na to czasu. Warto zorganizować pracę w klasie, aby uczniowie mieli czas na zapoznanie się z informacją zwrotną i np. na przedyskutowanie jej z sąsiadem. Można też zachęcić uczniów do korzystania, nagradzając za poprawę pracy zgodnie ze wskazówkami wynikającymi z informacji zwrotnej.
- Jak przekonać rodziców do oceniania kształtującego?
W tej sprawie zapraszam na stronę https://oknauczanie.pl/ok-dla-rodzicow. Można tam znaleźć podpowiedzi, jak rozmawiać z rodzicami i jak ich przekonać. Trzeba jednak pamiętać, że rodzice byli nauczani tradycyjnie, i tylko takie nauczanie znają, więc mogą się obawiać np. odejścia od stopni. Jeśli nauczyciel ma dobre relacje z rodzicami, to jest większa szansa na przekonanie rodziców do OK.
- Po jakim czasie można spodziewać się efektów ze stosowania oceniania kształtującego?
Najlepiej przyjąć zasadę 4 x P: powoli, pomagać, podlewać i próbować. Pośpiech na pewno nie jest wskazany, raczej cierpliwość. Z doświadczenia wynika, że jeśli szkoła systematycznie wprowadza OK, to po dwóch latach może spodziewać się efektów i lepszych wyników nauczania uczniów.
- Jak uczyć uczniów oceny koleżeńskiej?
Trzeba koniecznie zaznaczyć, że ocena koleżeńska to – informacja zwrotna, a nie wystawianie stopnia.
Przede wszystkim ważne jest, że trzeba jej uczyć. Pierwsza sprawa, to omówienie z uczniami, czemu służy ocena koleżeńska, a potem polecać uczniom naśladowanie informacji zwrotnej, która otrzymują od nauczyciela. Warto też, aby uczniowie wzajemnie siebie informowali, czy i jak skorzystali z oceny koleżeńskiej.
- Czy nie istnieje obawa, że w czasie wzajemnego nauczania uczniowie nauczą się źle?
Tak, może tak się zdarzyć. Dlatego wzajemnemu nauczaniu uczniów powinien towarzyszyć nauczyciel, monitorować wzajemne nauczanie i korygować je.
Badania pokazują, że uczniowie podczas lekcji często uczą się więcej od rówieśników niż z wykładu nauczyciela. Dlatego warto je w kontrolowany sposób stosować.
- Jak zrobić, aby w czasie pracy w grupach wszyscy uczniowie byli tak samo zaangażowani?
Prace w grupie trzeba zaplanować tak, aby każdy uczeń miał swoją rolę. Dobrze jest też podsumowywać prace w grupach i oceniać koleżeńsko udział każdego jej członka.
- Od jakiego wieku można liczyć na to, że uczeń będzie za swoja naukę odpowiedzialny?
Od samego początku szkoły. Jeśli nauczyciel stawia ma odpowiedzialność, to uczeń staje się autorem własnego procesu uczenia się.
- Jak znaleźć czas na samodzielne dochodzenie uczniów do rozwiązania?
Przede wszystkim trzeba być przekonanym, że samodzielne dochodzenie do rozwiązania jest wartością i że uczeń uczy się wtedy więcej i głębiej. Każdy nauczyciel musi planować tak nauczanie, aby była równowaga pomiędzy samodzielnością, a podawaniem instrukcji.
- Czy uczniowie są w stanie dokonać samooceny?
Tak, o ile znają kryteria oceniania. Najprostszą metodą samooceny jest metoda świateł, w której kolorem zielonym uczeń sygnalizuje, że wszystko zna i rozumie, żółtym, że ma wątpliwości, a czerwonym, że nie rozumie i nie umie. Uczeń może mylić się w swojej samoocenie, ale ważne jest, aby informację z samooceny nauczyciel wykorzystał do zmian w nauczaniu.
