W ramach społecznego projektu: Frajda z nauczania, przedstawiam wpis dotyczą jednego z najważniejszych pytań w nauczaniu. Wpis jest uzupełniony przykładami nauczycieli, uczestników projektu: Beaty Fiszer, Barbary Jaworowicz, Jolanty Łosowskiej, Beaty Minty, Bożeny Sozańskiej, Michała Szczepanika, Kariny Wójcik i Żanety Wójcik.
Wyobraź sobie, że jesteś uczniem w szkole i uczestniczysz w lekcji matematyki. Nauczyciel pisze na tablicy zadanie i zaprasza do jego rozwiązania. Zgłaszasz się na ochotnika, bo znasz już odpowiedź. Zapisujesz poprawną odpowiedź, odwracasz się, by wrócić do swojej ławki, kiedy nauczyciel zatrzymuje cię i mówi: „Wytłumacz, jak do tego doszedłeś”. To pytanie i odpowiedź są kluczowe dla głębokiego uczenia się i to na wszystkich przedmiotach i na każdym poziomie nauczania.
Inną wersja tego pytania to: „Skąd wiesz…?”. Analiza odpowiedzi na to pytanie przenosi nauczanie na wyższy poziom, z prostego podania wyniku czy odpowiedzi na uzasadnienie.
Dzięki temu uczeń uczy się głębiej, a nauczyciel widzi proces rozumowania ucznia. Uzasadnienie, które przedstawia uczeń, pomaga też innym uczniom lepiej zrozumieć zagadnienie i zachęca do dyskusji. Zamiast zapamiętywania uczy znajdowania relacji między pojęciami.
Przykład1:
Nauczyciel: Co było pierwsze: bombardowanie Pearl Harbor czy zrzucenie bomb atomowych na Hiroszimę i Nagasaki?
Uczeń: Pearl Harbor było pierwsze, gdyż miało miejsce w 1941 roku, a zrzucenie bomby – w 1945 roku.
Nauczyciel: Tak, ale bez patrzenia na daty, skąd wiesz, że Pearl Harbor musiało być przed bombami?
Uczeń: Och, ponieważ Pearl Harbor wciągnął Stany Zjednoczone w II wojnę światową, a bomby atomowe zakończyły wojnę.
Taki ciąg pytań i odpowiedzi łączy dotychczasową wiedzę z wiedzą bieżącą, uczy posługiwania się logiką i znajdowania relacji między elementami, a nie tylko zapamiętywania informacji.
Przykład 2:
Nauczyciel: John skończył 45 lat w 2021 roku, ale twierdzi, że pamięta oglądanie lądowania na Księżycu w telewizji na żywo, jak to się stało. Czy to jest możliwe? Skąd wiesz?
Polecenie – „Wytłumacz skąd wiesz”, można połączyć z poleceniem znajdowania w tekście uzasadnienia dla swojej odpowiedzi. Pozwala to uczniom przejąć inicjatywę w identyfikowaniu, gdzie można znaleźć informacje, które wspierają ich myślenie.
Pytanie o uzasadnienie jest ściśle związane z nauczaniem, ale nie zawsze nauczyciel o nim pamięta. A czasami obawia się, że odpowiedź na to pytanie spowolni nauczanie. Jednak, ono pogłębia odpowiedzi uczniów, zwiększając zaangażowanie i uczestnictwo.
Inspiracja artykułem Chrisa Kubic z 18 października 2021
https://www.edutopia.org/article/question-teachers-should-ask-often-possible
Przykłady nauczycieli, różnych przedmiotów, biorących udział w akcji – Frajda z nauczania, na wykorzystanie polecenia: Wytłumacz, jak do tego doszedłeś!
Beata Fiszer, nauczyciela języka polskiego i doradca w Gdyńskim Ośrodku Doskonalenia Nauczycieli
Nauczyciel: Rudy, Alek i Zośka byli patriotami walczącymi w Warszawie z niemieckim okupantem. Wielkim zrywem warszawiaków przeciw okupantowi było powstanie warszawskie. Czy Rudy, Alek albo Zośka brali w nim udział?
Uczeń: Nie… Nie ma o tym mowy w “Kamieniach na szaniec”.
Nauczyciel: Jednak wiemy, że autor lektury pominął niektóre wydarzenia. Poszukajcie niepodważalnego dowodu.
Uczeń: Nie mogli brać udziału w powstaniu, bo wcześniej zginęli.
Nauczyciel: Skąd wiesz?
Uczeń: Znalazłem w Wikipedii informacje o powstaniu. Powstanie wybuchło w 1944 roku, a bohaterowie zginęli w 1943. Gdyby jeszcze żyli, na pewno walczyliby w powstaniu.
Karina Wójcik, nauczycielka języka niemieckiego w Zespole Szkół Publicznych w Szewnie.
Wytłumacz, jak do tego doszedłeś! To zdanie było jednym z istotniejszych podczas nauczania zdalnego, było jednym ze sposobów, które poświadczały o tym, że uczeń samodzielnie odrobił zadanie domowe lub zadanie podczas pracy w grupach w pokojach. Jednocześnie może być pytaniem wyjściowym do pracy w grupach w sytuacji, gdy jakieś zagadnienie jest jasne dla nielicznych i sprawdzi się świetnie w metodzie pomocy koleżeńskiej. Często zatrzymuję się z uczniami nad tym pytaniem na lekcji i mówię im, że prawidłowa odpowiedź jest oczywiście pożądana, ale nie zależy mi na niej tak bardzo, jak na zrozumieniu ich toku myślenia. To wyjaśnienie pozwala uczniom na zrozumienie, że moim celem nie jest szukanie błędu, tylko chcę zrozumieć gdzie jest ten punkt, który przeszkadza w zrozumieniu zagadnienia. W taki oto sposób opanowujemy np. prawidłowy szyk zdania, odmianę czasownika, tworzenie imiesłowów. Są to zagadnienia, które się często powtarzają i warto je przypominać. W zdaniu „Wytłumacz, jak do tego doszedłeś!” jest coś więcej niż wyjaśnienie jakiegoś zagadnienia przez uczniów, to metoda, która wykształca u uczniów umiejętność argumentowania, udowadniania, analizy, dyskusji, czyli umiejętności, które są potrzebne na co dzień i na wielu płaszczyznach życia.
Żaneta Wójcik – nauczycielka plastyki i techniki, wychowawczyni klasy 8. Szkoła Podstawowa nr 36 w Tychach.
Na zajęciach z plastyki prośba skierowana do ucznia: „Wytłumacz, jak do tego doszedłeś”, ma głębsze znaczenie, gdyż uczeń opowiada wtedy o całym procesie tworzenia. Przedstawiając swoją pracę, uczeń może opowiedzieć o swoich inspiracjach, natchnieniu, całym procesie twórczym oraz o tym z czym miał trudności. Może również, opowiedzieć o materiałach plastycznych jakimi się posługiwał oraz jaką techniką pracował. Dzięki temu inni uczniowie mogą się czegoś ciekawego nauczyć oraz docenić wysiłek, jaki uczeń włożył w swoją pracę..
Podczas z zajęć plastyki, jeden z moich uczniów, przyniósł pracę namalowaną wymyśloną przypadkowo przez siebie techniką. Nie miał w domu pędzli
i malował szmatką. Jego praca była bardzo ciekawa i oryginalna. Opowiedział całej klasie o procesie powstawania dzieła oraz zademonstrował sposób malowania.
Na następnych zajęciach, wszyscy malowaliśmy w ten sposób. Było to bardzo inspirujące a uczniowie mieli z tego ogromną frajdę.
Przedstawienie przez ucznia sposobu osiągnięcia celu swojej pracy, pozwala mu, nie tylko zrozumieć cały proces tworzenia ale również, zastanowić się nad innymi wariantami lub ulepszeniami. Daje też, inspirację i wyzwala motywację do działania.
Michał Szczepanik, nauczyciel biologii w SP w Poczesnej
W klasie 5 na lekcji omawiane są zagadnienia dotyczące odżywiania się organizmów. Podobne są realizowane rok wcześniej na lekcjach przyrody. Bardzo często na pytanie: „Czy człowiek należy do organizmów samożywnych czy cudzożywnych?”, uczennice i uczniowie odpowiadają, że do samożywnych. Kolejne pytanie nauczyciela może pogłębiać ich myślenie: „ Dlaczego jest samożywny, podaj przykład?”.
Na takie pytanie pada najczęściej odpowiedź: „Bo sam sobie przygotowuje posiłek np. rano sam zrobiłem kanapkę”.
Wtedy można zapytać o tą kanapkę, skąd wzięły się produkty do jej przygotowania? Uczennice i uczniowie tłumaczą że z lodówki, ze sklepu, kolejne pytania dotyczą tego jak one znalazły się w sklepie, lodówce. Przez tego typu pytania uczennice i uczniowie dochodzą do wniosków, że tak naprawdę człowiek jest organizmem cudzożywnym, a to że sam przygotowuje sobie pokarm nie znaczy że sam go produkuje, bo korzysta z żywności którą wyprodukowały inne organizmy samożywne i cudzożywne.
Prowadzenie dyskusji z uczennicami i uczniami na ten temat jest bardziej celowe, niż przekazanie im że człowiek jest cudzożywny i zakończenie tego procesu uczenia się poprzez podanie definicji.
Jolanta Łosowska, Klasa 3, SP2 im. K. Makuszyńskiego w Chojnie
Matematyka – dodawanie liczb dwucyfrowych z przekroczeniem progu dziesiątkowego
W klasie utworzone zostały 4 osobowe zespoły eksperckie. Poleceniem było wykonanie działania: 37+29, znalezienie najlepszego (najłatwiejszego, najszybszego…) sposobu wykonanie obliczenia.
Po czasie przeznaczonym na wykonanie zadania do tablicy podchodzi cały zespół, jedna osoba zapisuje sposób rozwiązania i tłumaczy, reszta zespołu pomaga prezentującemu.
Pozostali uczniowie słuchają i zapisują proponowane rozwiązania w OK zeszytach.
Zespoły podały następujące rozwiązania:
- 37+29=30+20+7+9=50+16=66
- 37+29=37+3+26=40+26=66
- 37+29= zapis sposobem pisemnym
- 37+29= 50+16=66
- 37+29=30+20+7+3+6=50+10+6=60+6=66.
Wszystkie przykłady zostały przez grupy omówione i przez wszystkich uczniów zapisane. Zespoły zostały docenione brawami.
Kolejnym zadaniem dla uczniów było obliczenie, wybranym przez siebie (dowolnym) sposobem, co najmniej 5 z 8 podanych przykładów.
Beata Minta, nauczycielka nauczania wczesnoszkolnego w Szkole Podstawowej nr 3 im. Kornela Makuszyńskiego w Koźminie Wlkp
Przykład pierwszy dotyczy złożonych zadań tekstowych. Dajemy dzieciom zadania z treścią do rozwiązania i każde z nich podaje swój sposób rozwiązania. Czyli tłumaczy na forum klasy, jak doszło do rozwiązania zadania.
Drugi przykład dotyczy klasy pierwszej. Uczniowie przedstawiają dana liczbę (np. 20) w wybrany przez siebie sposób. Pokazują innym dzieciom, czym jest dla nich dana liczba, z czym im się ona kojarzy.
Barbara Jaworowicz, nauczycielka fizyki w Szkole Podstawowej w Skulsku
Opracowuję dla uczniów zadanie, do treści zadania formułuję kryteria sukcesu. Zadanie rozwiązuję robiąc bardzo dużo błędów. Proszę uczniów i uczennice o sprawdzenie mojego rozwiązania i udzielenie mi informacji zwrotnej, w której wytłumaczą mi. Na czym polegały błędy w rozwiązaniu zadania. Przykładowe wypowiedzi uczniów:
„Podstawienie do wzoru jest dobre, ale wzór jest błędnie zapisany.”
„Przy obliczaniu objętości należało odjąć V2 od V1 a było dodane, jednostką objętości jest cm3 , nie cm2”
„Odczytanie z tabelki gęstości wystąpiło, ale popełniono błąd, chodziło o gęstość złota, a podano cukier”.
Uczniowie dokonują głębokiej analizy popełnionych błędów i tłumaczą dlaczego to rozwiązanie jest błędne jednocześnie wskazują jak powinno wyglądać prawidłowe rozwiązanie.
Bożena Sozańska nauczycielka chemii w Zespole Szkolno-Przedszkolny nr 11 w Gliwicach
Polecenie do zadania: Proszę przynieś z kuchni opakowania 4 produktów żywnościowych. Postaraj się, aby były różnorodne:
1.pochodzenia zwierzęcego np. wędlina, sery, jaja
- roślinnego, np. ryż, makaron
- tłuszcz( olej, masło)
- Twoja ulubiona słodka przekąska.
Znajdź na opakowaniach tych produktów tabele wartości odżywczych.
Zapisz je w postaci zbiorczej tabeli zaprojektowanej przez siebie.
Tabela powinna zawierać: nazwę produktu, zawartość białka, tłuszczu, węglowodanów( czyli sacharydów), błonnik, wartość kaloryczną w kcal. Wartości w/wym podaj w przeliczeniu na 100 gramów produktu.
Odpowiedz teraz : Jak rozumiesz cytat z piosenki Skaldów: ŻYCIE JEST FORMĄ ISTNIENIA BIAŁKA.
