Ocenianie kształtujące to w dużej części informacja zwrotna płynąca w obie strony – od nauczyciela do ucznia (dotycząca pracy ucznia) i od ucznia do nauczyciela (jak postępuje proces uczenia się). Ta druga informacja określana jest jako – zapewnianie oceny kształtującej i plasuje się w meta badaniach profesora Johna Hattiego na bardzo wysokim miejscu (wskaźnik wpływu – 0,9).
Nauczycielom trudno jest na bieżąco śledzić postępy wszystkich uczniów i do wyników tej obserwacji dostosowywać nauczanie. Przeważnie sprawdzają poziom zrozumienia uczniów dopiero na końcu, gdy podsumowują temat. Wtedy jest to ocenianie sumujące, które nie dostarcza uczniom, ani nauczycielowi wskazówek, co i jak trzeba zmienić w procesie nauczania i uczenia się.
Ponieważ zapewnianie oceny kształtującej ma tak ogromny wpływ na osiągnięcia uczniów, dlatego warto, aby nauczyciele starali się pozyskiwać i wykorzystywać informację o procesie uczenia się uczniów.
Można powiedzieć, że zapewnianie oceny kształtującej ma trzy etapy, które można określić trzema pytaniami:
- Gdzie są moi uczniowie w procesie uczenia się?
- Co zrobić ze zróżnicowaną informacją płynącą od uczniów?
- Jak zmienić metody i sposoby nauczania w stosunku do uczniów, którzy nie opanowali materiału w pożądanym stopniu?
W tym wpisie zajmę się pierwszym pytaniem, czyli – jak pozyskać informację?
Istnieją praktyczne techniki oceniania kształtującego, które nauczyciele mogą wykorzystać jako szybkie „sprawdzenie pulsu”, czyli ocenienie poziomu zrozumienia przez uczniów poruszanych zagadnień.
Przedstawię dziewięć technik, które można zastosować w różnych klasach i na różnych przedmiotach zarówno w klasie szkolnej, jak i w nauczaniu zdalnym.
Techniki te nie służą ocenianiu stopniami, ich celem jest uzyskanie informacji, którą może nauczyciel wykorzystać w doskonaleniu swojego nauczania. Uczniowie powinni znać cel stosowania tych technik i wiedzieć, że nie będą przy ich pomocy oceniani stopniami.
- Sygnalizowanie samooceny
Technika polega na poproszenie uczniów o samoocenę swojego zrozumienia zagadnienia. Może to być:
- technika świateł: wszystko rozumiem – zielone; mam pewne wątpliwości – żółte; nie rozumiem – czerwone
- wskazywanie ręką: kciuk do góry – rozumiem i potrafię to wyjaśnić własnymi słowami; ręka machająca – nie jestem do końca pewien i wątpię, czy potrafię to wyjaśnić; kciuk do dołu – jeszcze nie rozumiem i nie potrafię tego wyjaśnić.
Samoocena może być niestety zawodna, gdyż uczniowie mogą nie móc ocenić swojej wiedzy prawidłowo. Dlatego warto wylosować uczniów, którzy deklarują zrozumienie, aby wyjaśnili zagadnienie innym uczniom.
W nauczaniu zdalnym, uczniowie mogą sygnalizować samoocenę pokazując „światła” lub ręce w kamerce lub wysyłać określone emotikony.
- Wybór
Nauczyciel przedstawia uczniom kilka stwierdzeń lub pytań i prosi o wybranie prawdziwej lub właściwej odpowiedzi. Ta technika jest szczególnie skuteczna w sprawdzaniu wcześniejszej wiedzy uczniów lub przy określaniu, przed rozpoczęciem nowego tematu, potencjalnych nieporozumień i mylnych koncepcji uczniów.
- Nauczyciel przedstawia stwierdzenia i prosi uczniów o zdecydowanie, czy są one prawdziwe, czy fałszywe.
- Nauczyciel zadaje uczniom pytania z przygotowanymi odpowiedziami i prosi uczniów o wybranie właściwej odpowiedzi.
W zdalnym nauczaniu można zastosować ankietę lub krótki test lub poprosić uczniów o odpowiedź na chacie.
- Wizualizacja
Nauczyciel prosi uczniów, aby utworzyli wizualną lub symboliczną reprezentację tego, czego się nauczyli i przygotowali się do wyjaśnienia jej innym. Technika jest szczególnie przydatna, przy sprawdzaniu, czy uczniowie rozumieją różnego rodzaju powiązania.
- Przykład: Narysuj wizualną sieć czynników wpływających na wzrost roślin.
W nauczaniu zdalnym uczniowie mogą publikować swoje wizualizacje w internecie, aby były dostępne dla innych uczniów i dla nauczyciela.
- Błąd
Jednym z najbardziej wydajnych i skutecznych sposobów kontroli zrozumienia jest poszukiwanie przez uczniów błędów.
Nauczyciel przedstawia uczniom błędne stwierdzenie lub często popełniany błąd i prosi uczniów o znalezienie go w tekście, wyjaśnienie na czym on polega i poprawienie go.
- Przykład: Przedstawienie uczniom tekstu z błędami lub źle rozwiązanego zadania i poproszenie ich o zidentyfikowanie i poprawienie.
- PODSUMowanie
Podsumowywanie przez uczniów tego, czego się nauczyli. Poproszenie uczniów o sformułowanie refleksji na dany temat. Technika zapewnia nauczycielom wgląd w to, czy uczniowie naprawdę rozumieją ważne kwestie.
- Program Szkoła Ucząca Się opracował pomoc dydaktyczną – Pudełko refleksji, które proponuje wiele sposobów na refleksje uczniów – https://civitas.com.pl/pl/p/Pudelko-Refleksji/85
- ZASTOSowanie
Zrozumienie ujawnia się, gdy uczniowie mogą przenieść to czego się nauczyli na inne dziedziny. Dlatego dobrym sposobem sprawdzenia zrozumienia jest poproszenie uczniów o zastosowanie wiedzy w nowym kontekście.
- Przykład: Znajdź przykłady symetrii w budynku szkolnym lub na boisku.
- NAUCZanie innych
Wiemy, że najlepiej się człowiek uczy, gdy naucza innych.
W tej technice nauczyciel prosi uczniów, aby opracowali – jak będą nauczać ucznia, który nie był obecny na lekcji.
- Przykład: Opracuj pięciominutową lekcję, aby nauczyć młodszego ucznia, jak podaż i popyt mogą wpływać na ceny towaru.
W nauczaniu zdalnym uczniowie mogą nagrać film ze swoją prezentacją.
- ANALOGIa
Technika polega na opracowaniu przez uczniów analogii lub metafory w celu zilustrowania nowo poznanej koncepcji lub umiejętności. Może to być również prośba o znalezienie podobieństw lub różnic.
- Przykład: _____ jest jak _____, ponieważ _____.
W zdalnym nauczaniu uczniowie mogą publikować swoje analogie i metafory w oknie czatu lub w internecie.
- KARTA WYJŚCIA
Technika polega na poproszeniu uczniów na koniec lekcji o zapisanie refleksji lub dokończenia zdania.
- Przykład: dokończ zdanie: Dziś nauczyłem się _____
Przytoczone techniki nie służą tylko pozyskaniu informacji, te informacje powinny posłużyć nauczycielowi do zdecydowania, czy może „iść dalej z materiałem” oraz jak powinien zmienić swoje nauczanie, aby uzyskać większe zrozumienie uczniów.
Pozyskane informacje mogą zaowocować: powrotem do tematu i przedstawieniem go w inny sposób; skorygowaniem błędnych przekonań uczniów; zapewnianiem pomocy uczniom, którzy jej potrzebują.
Wspomniane na początku dwa następne pytania wymagają osobnego wpisu.
Nauczyciel może dowiedzieć się, że część uczniów już opanowała materiał, a część jeszcze nie. Jest to trudna sytuacja, gdyż nauczyciel musi prowadzić następną lekcję, tak, aby w inny niż dotychczas sposób przedstawić materiał uczniom, którzy nie zrozumieli i jednocześnie przygotować lekcję dla uczniów, którzy już wszystko opanowali. W programie Szkoła Ucząca Się opracowaliśmy pomoc dydaktyczną – Skrzyneczka mistrzów, która w pewnym stopniu może pomoc w tej sprawie – https://civitas.com.pl/pl/p/Skrzyneczka-Mistrzow-/87
Odpowiedź na trzecie pytanie jest jeszcze trudniejsza, gdyż zależy od przedmiotu i przyzwyczajeń nauczyciela. Przeważnie nauczyciele mają opracowane metody przedstawienia tematu i trudno im zastosować inne, gdy ich własne nie działają. Pewna nadzieja jest związana z rozmowami nauczycieli danego przedmiotu na temat nauczania, szczególnie sposobów nauczania określonych treści. Możliwe, że w takich rozmowach nauczyciele poznają inne sposoby, które będą mogli zastosować w stosunku do uczniów, którzy nie opanowali zagadnienia w dostatecznym stopniu.
Inspiracja artykułem Jay Mc Tighe z dnia 28 stycznia 2021 roku.
