Dyrektor, szkoły ma za zadanie stworzyć kulturę, w której nauczyciele i uczniowie czują więź ze sobą, gdzie nauczanie i uczenie się jest efektywne i radosne. Łatwo powiedzieć, ale dużo trudniej zrealizować. Dyrektor ma mnóstwo zadań i jest zależny od wielu czynników, podejmuje około 300 decyzji dziennie, dotyczących nauczycieli i uczniów (McDaniel i Gruenert, 2018) . Może być zmęczony decyzjami i w konsekwencji podejmować niewłaściwe decyzje. Uważność pomaga w unikaniu pomyłek i wpływa na pozytywną kulturę szkoły.
Ponieważ celem szkoły jest doskonalenie nauczania i uczenia się, dyrektor musi wdrożyć strategie, które stworzą dobre warunki do nauki. Teoria samostanowienia głosi, że każdy uczący się ma trzy potrzeby: autonomii, kompetencji i więzi. Uczącymi się są nie tylko uczniowie, ale również nauczyciele i dyrektorzy. Zwiększanie poczucia przynależności ludzi jest ważną częścią tworzenia dobrych warunków do uczenia się, zarówno dla uczniów, jak i dla nauczycieli. Wiele na temat budowania więzi nauczycieli pisze profesor John Hatti w swojej książce – Widoczne uczenie się dla nauczycieli. Książka jest przetłumaczona na język polski, ale chyba już niestety wyczerpana. Więź nauczycieli powinna charakteryzować się tym, że każdy nauczyciel czuje się w szkole zauważany, akceptowany, szanowany, włączany i wspierany przez innych. Poczucie przynależności może stanowić czynnik chroniący przed wypaleniem zawodowym nauczycieli i odchodzeniem z zawodu – co jest obecnie szczególnie istotne.
Uważny dyrektor powinien wziąć to pod uwagę i dbać o więź pomiędzy nauczycielami. Oczywiście nie wszystko zależy od dyrektora, ale bez niego ta więź nie powstanie.
Autorzy artykułu, z którego korzystam, zalecają dyrektorowi:
- ćwiczenie świadomości i refleksji, szczególnie w zakresie własnych mocnych i słabych stron jako przywódcy,
- celowe wykorzystywanie przez dyrektora opinii innych.
W obu tych sprawach można zasięgnąć opinii innych.
Jacek Strzemieczny w czasie, gdy kierował Studiami Podyplomowymi Liderów Oświaty zachęcał dyrektorów do zadawania nauczycielom czterech pytań:
- Co z tego, co robię pomaga Ci w Twojej pracy w szkole?
- Co z tego, co robię mógłbym zmienić?
Dzięki anonimowym odpowiedziom nauczycieli, dyrektor może dowiedzieć się, co robi dobrze, a co może/powinien zmienić.
W artykule, z którego korzystam, autorzy zachęcają do zbudowania bardziej obszernej ankiety. Dotyczącej również np. umiejętności podejmowania decyzji, otwartości na poglądy innych i poziomu wiarygodności. Dzięki wynikom ankiet dyrektor może zauważyć jakie są jego mocne i słabe strony, a również zaplanować własny rozwój i korzystną zmianę.
Autorzy zalecają również dyrektorom prowadzenie refleksyjnego dziennika, który może pomóc przemyśleć różne koncepcje, wydarzenia lub działania, które zostały podjęte lub trzeba będzie je zaplanować.
Refleksyjny dziennik może na przykład zawierać odpowiedzi na pytania:
- Regularne poszukiwanie problemów/zapobiegania kryzysom:
- Z jakimi problemami boryka się obecnie szkoła?
- Jakie jest źródło problemów?
- Jak możemy rozwiązać problem(y)?
- Jakie niezamierzone konsekwencje mogą wyniknąć z wypróbowania danego rozwiązania?
- Unikanie nadmiernych uproszczeń:
- Co zauważam?
- Co niechcący ignoruję?
- Skupienie się na nauczaniu i uczeniu się:
- W jaki sposób celowo skupiam się na nauczaniu i uczeniu się?
- Jakich danych używam do podejmowania decyzji? Dlaczego właśnie tych?
- Czy są jakieś źródła danych, których nie biorę pod uwagę?
- Docenienie własne:
- Jakie przeszkody i wyzwania dzisiaj pokonałem?
- Jak to zrobiłem?
- Szukanie pomocy u ekspertów:
- Z kim dzisiaj współpracowałem lub z kim będę współpracować w przyszłości, podejmując decyzje?
- Kto wie więcej na dany temat niż ja? Jak mogę skorzystać z jego pomocy?
- Czyjego głosu nieposłuchałem? Dlaczego nie?
- Własny rozwój:
- Jakie są moje mocne strony jako lidera?
- W jakich obszarach mogę się rozwijać jako lider?
Dla dyrektorów liczy się czas, ale jeśli nie przeznaczą czasu na własną refleksję i rozwój to, będą stale tak samo reagować i będą mniej zdolni do podejmowania dobrych decyzji.
Autorzy artykułu zalecają poświęcić raz w tygodniu 15 minut (żadnych spotkań, żadnych przerw, urządzenia wyciszone) na odpowiadanie na podpowiedzi w dzienniku refleksji. Ta inwestycja w bycie bardziej uważnym może ostatecznie przynieść duże korzyści w postaci lepszych decyzji i silniejszej kultury szkolnej.
Oprócz wzmacniania własnej uważności dyrektorzy szkół mogą również skupić się na wzmacnianiu uważności nauczycieli, włączając uważną refleksję do spotkań zespołu. Można stawiać zespołowi powyższe pytania (A –F), ale można też ograniczyć się do dwóch:
- Czym się obecnie zajmujemy?
- Dlaczego robimy to w ten sposób?
Tematem takiej wspólnej refleksji może być – zadawanie zadań domowych uczniom. Możliwe, że uda się wypracować lepszą i wspólną politykę w tej sprawie.
Te praktyki budowania świadomości, refleksji i zadawania pytań wspierają uważność.
Potrzebom – autonomii i kompetencji nauczycieli poświęcę osobny wpis
Korzystałam z artykułu Roba Russella i Dustina Millera
