- Zwiastun rozmowy o nauczaniu:
Podczas spotkania zastanowimy się wspólnie, jak możemy pomóc naszym uczniom w samodzielności i w braniu odpowiedzialności za swój proces uczenie się, czyli w samosterowności. Mamy nadzieję, że pomoże to wprowadzać do naszych klas – V strategię oceniania kształtującego: Wspomaganie uczniów, by stali się autorami procesu swojego uczenia się.
Będziemy się opierać na teorii samostanowienia, która mówi o trzech kluczowych potrzebach osoby uczącej się, potrzebie: kompetencji, autonomii i przynależności. Omówimy sposoby, które będziemy mogli wykorzystać w pracy z naszymi uczniami.
- Artykuł: Uczeń samostanowi o swoim uczeniu się
Ocenianie kształtujące stawia na samodzielność i odpowiedzialność uczniów, mówi o tym V strategia ocenia i kształtującego: Wspomaganie uczniów, by stali się autorami procesu swojego uczenia się.
Według badaczy i twórców teorii samostanowienia Ryana i Deci, każdy człowiek uczący się ma trzy kluczowe potrzeby, są to:
- Autonomia – poczucie inicjatywy i odpowiedzialności za własne działania.
- Kompetencja – odczuwanie mistrzostwa i poczucie, że przy wysiłku można odnieść sukces i rozwijać się.
- Przynależność – odczuwanie troski i szacunku do innych, co skutkuje poczuciem przynależności i więzi.
Te potrzeby mogą być wskazówkami dla nauczycieli, którzy pragną aby ich uczniowie byli samodzielni i odpowiedzialni.
Szkoła przesiąknięta jest kontrolowaniem, a kontrola zmniejsza autonomię i motywację. Jakie są konsekwencje kontroli?
Kontrolowani uczniowie unikają wyzwań, ponieważ boją się porażki. Uczą się dla nagrody lub dla uniknięcia kary lub wstydu spowodowanego popełnieniem błędu. Nauczyciel, który kontroluje uczniów używa sformułowań typu: „powinieneś” i „musicie”, uczniowie wtedy czują presję, by zachowywać się odpowiednio i osiągać sukcesy. Presja ta jest zewnętrzna, nie jest motywacja wewnętrzną. Kontrola jest przeciwna potrzebom uczniów: autonomii, kompetencji i przynależności.
Warunki w których zaspokojone są wymienione potrzeby uczniów, pomagają im utrzymać motywację i zwiększać zaangażowanie w zajęcia szkolne.
Jak może nauczyciel pomoc uczniom realizować te potrzeby?
Autonomia
Nauczyciel wspiera autonomię, poprzez słuchanie i rozumienie punktu widzenia uczniów oraz pozwolenie im na samodzielność. Celem nauczyciela jest pomoc uczniowi w przekroczeniu luki pomiędzy tym gdzie uczeń jest, a gdzie powinien być. Wsparcie może być też wyrażone poprzez dawanie uczniowi możliwość wyboru, w zakresie tego jak się uczy.
Kompetencje
Poczucie kompetencji można wzmacniać poprzez osobiste podejście do każdego ucznia. Nauczyciel poznaje ucznia, rozpoznaje jego indywidualne talenty i zainteresowania. Dba o powiązanie nowej wiedzy z tym, co już uczeń wie i potrafi, określa i przekazuje uczniom jasno określone oczekiwania, czyli cele i kryteria sukcesu. Umożliwia uczniom samodzielne działania i wybór. Towarzyszy uczniowi w monitorowaniu jego własnego rozwoju, przede wszystkim poprzez przekazywanie mu zindywidualizowanej informacji zwrotnej, dzięki której uczeń może widzieć własne postępy i kierować własną nauką.
Przynależność
Przynależność najlepiej wspiera współpraca. Po pierwsze to nauczyciel traktuje uczniów jako partnerów w ich doświadczeniach edukacyjnych i przekazują im odpowiedzialność za wykonywane zadania. Nauczyciel zachęca uczniów do dokonywania wyborów i brania odpowiedzialności za własną naukę, uczniowie widzą cel i sens w działaniach szkolnych. Promuje i stwarza warunki do samooceny. Dzięki takim działaniom uczniowie postrzegają popełniane błędy jako sygnał, że powinni zastanowić się nad przyczynami ich popełniania i opracowują strategie na przyszłość. Wykorzystują popełnione błędy do własnego rozwoju.
Nauczyciel dba o relacje i poczucie więzi w klasie, umożliwia uczniom prace zespołową i uczenie się wzajemnie od siebie. Zamienia kulturę rywalizacji na kulturę współpracy.
Jak nauczyciel może, na każdym etapie nauki, wdrażać ucznia do odpowiedzialności?
A. Wprowadzenie do tematu
- Cele i kryteria
Faza wstępna, gdy przedstawiany jest nowy temat. Nauczyciel wyjaśnia – czego będziemy się uczyć, jaki mamy cel, dlaczego chcemy się tego nauczyć i jak będziemy się uczyć. Jest to czas, gdy zaczynamy angażować uczniów w naukę.
Ważne jest połączenie nowego tematu z tym, co już uczniowie wiedzą. Uczeń dzięki tym połączeniom ma szansę na nabudowywanie wiedzy, zwiększa się jego poczucie kompetencji. Szczególnie korzystne jest określanie celów i kryteriów sukcesu razem z uczniami, aby mogli poczuć się autorami procesu uczenia się.
B. Uczenie się
- Wykonywanie zadań.
Nauczyciel formułuje zadania i polecenia, ale daje uczniom możliwość samodzielnego rozwiązania. Uczniowie mogą podejmować samodzielne próby i popełniać błędy.
Rolą nauczyciela jest przewidywanie, gdzie uczniowie prawdopodobnie będą potrzebowali pomocy, obserwowanie uczniów oraz gotowość do oferowania pomocy i informacji zwrotnych dotyczących wykonywania zadania. Poprzez możliwość samodzielnego podejścia do zadania i korzystania z pomocy nauczyciela, uczeń ma szansę wziąć odpowiedzialność za wykonanie zadania.
- Zespołowość
Uczniowie pracując razem, słuchają się wzajemnie i uczą od siebie.
Rolą nauczycieli w tej fazie jest uważne przyglądanie się, słuchanie i gotowość pomocy. Uczniowie w grupach mogą skorzystać z wiedzy nauczyciela na temat innego podejścia do rozwiązania problemu, ale decyzja o wyborze drogi jest po stronie zespołu.
Dzięki pracy zespołowej uczniowie rozszerzają pole odpowiedzialności na odpowiedzialność za zespół. Dzięki temu budzi się poczucie przynależności.
- Zastosowanie
W tej fazie uczniowie stosują zdobytą wiedzę i doświadczenia w nowych sytuacjach. Nauczyciel obserwuje, czy uczniowie osiągają założone cele. Pozwala uczniom na samodzielne odnajdywanie zastosowania poznanej wiedzy i umiejętności. Dzięki temu uczenie się nabiera dla uczniów sensu.
C. Monitorowanie i podsumowywanie
5. 6. Informacja zwrotna
Uczniowie mogą monitorować swoje postępy poprzez analizę informacji zwrotnej. Informacja zwrotna może pochodzić od nauczyciela lub koleżanki i kolegi lub stanowić samoocenę. Pomaga ona w kształtowaniu się poczucia kompetencji i przejmowania odpowiedzialności za własną naukę.
Efektywna informacja zwrotna powinna być dostosowana do indywidualnych potrzeb ucznia, zawierać wskazania, co zostało zrobione dobrze (zgodnie z kryteriami), co i jak może być poprawione, oraz – jak uczeń może dalej się rozwijać.
6. Podsumowanie
Podsumowanie powinno zawierać osobistą refleksję ucznia. Nie ma uczenia się bez refleksji. W tej fazie uczeń dokonuje podsumowania: czego się nauczył i czy osiągnął wcześniej określone kryteria sukcesu. Refleksja i podsumowanie muszą być uczniowskie, a nie nauczycielskie.
W tych sześciu fazach przekazywania odpowiedzialności, nauczyciel jest facylitatorem uczenia się i partnerem ucznia w jego uczeniu się.
III. Scenariusz spotkania rozmowy o nauczaniu
Uczeń samostanowi o swoim uczeniu się
Przed poprowadzeniem spotkania lider:
- Rozmawia z dyrektorem na temat wyboru tematu.
- Rozmawia z dyrektorem, że chce przeprowadzić takie spotkanie i uzyskuje jego aprobatę i ewentualnie zapewnienie, że dyrektor będzie na spotkaniu lub zachęci nauczycieli do uczestnictwa.
- Zaprasza nauczycieli ustnie lub pisemnie do uczestnictwa w spotkaniu.
Ad 3. Propozycja ogłoszenia:
| Drodzy nauczyciele,
planujemy spotkanie w dniu….., o godzinie ……, na temat samostanowienia przez ucznia o swoim uczeniu się. Zastanowimy się wspólnie, jak możemy pomóc naszym uczniom w samodzielności i w braniu odpowiedzialności za swój proces uczenie się, czyli w samosterowności. Mamy nadzieje, że pomoże to wprowadzać do naszych klas V strategię oceniania kształtującego: Wspomaganie uczniów, by stali się autorami procesu swojego uczenia się. Będziemy się opierać na teorii samostanowienia, która mówi o trzech kluczowych potrzebach osoby uczącej się, potrzebie: kompetencji, autonomii i przynależności. Omówimy sposoby, które będziemy mogli wykorzystać w pracy z naszymi uczniami. Spotkanie potrwa około 1,5 godziny. Serdecznie zapraszamy. Osoby chętne prosimy o zapisanie się na listę i przeczytanie krótkiego artykułu. |
- Drukuje tekst artykułu dla każdego uczestnika oraz materiał pomocniczy na spotkanie
Scenariusz rozmowy o nauczaniu – Uczeń samostanowi o swoim uczeniu się
| Czas | Cel | Co robimy? |
| 10 min | Przywitanie i ćwiczenie wstępne | Lider wita przybyłych i docenia za chęć zajęcia się tak trudnym tematem.
Pytanie do par: Czy jako uczeń mogłem/am samostanowić o swoim uczeniu się? W jakim zakresie? Lider prosi o wymienieni tych miejsc, które świadczyły o tej możliwości z uwzględnieniem kontekstu, np.: Nauczyciel matematyki pozwalał nam wspólnie wyznaczyć termin sprawdzianu. |
| 30 min | Nawiązanie do artykułu – Teoria samostanowienia | Lider krótko przypomina treść artykułu:
Teoria samostanowienia i 3 kluczowe potrzeby uczącego się: kompetencja, autonomia i przynależność. Rozdanie każdemu materiału pomocniczego. Ćwiczenie (10 min): Podział zebranych na 3 grupy. Każda dostaje jedną z potrzeb i materiał pomocniczy w postaci tabelki ze strony nr 1, dotyczący danej potrzeby (materiał sporządzony na podstawie artykułu). Grupa wymyśla co najmniej trzy sposoby na realizację z uczniami danej potrzeby. Sposoby muszą być konkretne, np. jeśli słuchanie uczniów, to w jakiej sprawie? Oprócz tego dodaje do pierwszej kolumny, to co nie zostało tam wpisane, a powinno być. Przedstawienie prac grup, każdy zapisuje hasłowo sposoby w swoim materiale pomocniczym. Lider: Sposoby podane przez grupy będą stanowić dla nas podpowiedź do planowania działań na rzecz samostanowienia uczniów w naszej szkole. Na pewno jest wiele innych pomysłów, ale lepiej jest planować mniej, aby móc to zrealizować. |
| 30 min | Praca nad etapami lekcji i wprowadzaniem w nie samostanowienia | Dalsza część materiału pomocniczego.
Podział uczestników na inne trzy grupy (np. odliczenie do A, B i C): A. Wprowadzenie do tematu B. Uczenie się C. Monitorowanie i podsumowywanie W materiale jest pod każdym etapem miejsce do zapisania. Grupa najpierw przegląda zapis dotyczący ich etapu i uzupełnia go, potem pracuje nad konkretnymi działaniami, które są realne do wprowadzenia w szkole. Prezentacja prac grup. Uczestnicy zapisują w swoim materiale. Liderze, np.: A. Nauczyciel do każdej lekcji przedstawia cele i kryteria sukcesu i pod koniec lekcji sprawdza na ile zostały spełnione. B. Nauczyciel daje uczniom czas na samodzielne w parach pomyślenie nad rozwiązaniem. C. Nauczyciel poleca na koniec lekcji uczniom napisanie refleksji na temat tego, czego się nauczyli. |
| 20 min | Dyskusja: Czy te sposoby są użyteczne? Czy mamy inne sposoby, które pomagają pogłębić myślenie nad pojęciem? | Lider zapisuje prawą kolumnę na tablicy, każdy z uczestników ma 3 cenki i przykleja je w miejscu, które uznaje za możliwe i potrzebne teraz do działania.
Te działania, które otrzymają największą liczbę wskazań mogą być rekomendacją dla szkoły na najbliższy czas. Lider: Warto wprowadzać mniej, ale z gwarancją, że będzie to robiła większość nauczycieli. Wtedy jest szansa, żeby samostanowienie zaistniało w szkole. Jak wdrożymy te trzy działania, to możemy się spotkać powtórnie na omówienia i zaplanowanie następnych działań. |
IV. Materiał pomocniczy do rozmowy
Część I
Autonomia, kompetencja, przynależność
| potrzeba | sposoby |
| Nauczyciel wspiera autonomię, poprzez:
· słuchanie uczniów · rozumienie punktu widzenia uczniów · pozwolenie im na samodzielność · dawanie możliwości wyboru
|
|
| Nauczyciel wspiera poczucie kompetencji, poprzez:
· osobiste podejście do każdego ucznia, · poznanie każdego ucznia, rozpoznanie jego talentów i zainteresowań, · powiązanie nowej wiedzy z tym, co już uczeń wie i potrafi, · określanie i przekazanie uczniom jasno określonych oczekiwań, czyli – celów i kryteriów sukcesu, · umożliwienie uczniom samodzielnego działania, · umożliwienie wyboru, · towarzyszenie uczniowi w monitorowaniu procesu własnego rozwoju, · przekazywanie uczniowi zindywidualizowanej informacji zwrotnej.
|
|
| Nauczyciel wspiera przynależność, poprzez:
· organizowanie pracy zespołowej uczniów, · traktowanie uczniów po partnersku, · przekazywanie uczniom odpowiedzialności, · zachęcanie uczniów do dokonywania wyborów · promowanie samooceny, · postrzeganie popełnianych błędów jako możliwości uczenia się, · dbanie o relacje i poczucie więzi w klasie, · umożliwianie uczniom uczenia się wzajemnie od siebie, · zamianę kultury rywalizacji na kulturę współpracy. |
Część II
Etapy wprowadzania samostanowienia w czas lekcji
- Wprowadzenie do tematu
Cele i kryteria
- Wyjaśnienie – czego będziemy się uczyć, jaki mamy cel, dlaczego chcemy się tego nauczyć i jak będziemy się uczyć.
- Połączenie nowego tematu z tym, co już uczniowie wiedzą.
- Określanie celów i kryteriów sukcesu razem z uczniami, aby mogli poczuć się autorami procesu uczenia się.
- Uczenie się
Wykonywanie zadań.
- Dawanie uczniom możliwość samodzielnego rozwiązania zadania/problemu.
- Akceptowanie popełniania przez uczniów prób i popełniania błędów.
- Obserwowanie uczniów oraz gotowość nauczyciela do oferowania pomocy.
- Przekazywanie uczniom informacji zwrotnych.
Zespołowość
- Organizowanie pracy zespołowej uczniów.
- Umożliwienie uczniom wzajemnego uczenia się.
- Gotowość ze strony nauczyciela do pomocy w organizacji pracy zespołowej.
- Umożliwienie uczniom podejmowania samodzielnych decyzji.
Zastosowanie
Koncentracja na zastosowaniu przez uczniów zdobytej wiedzy w nowych sytuacjach
- Monitorowanie i podsumowywanie
Informacja zwrotna
- Monitorowanie wraz z uczniami ich postępów w nauce.
- Koncentracja na analizie informacji zwrotnej pochodzącej od nauczyciela, ocenie koleżeńskiej oraz samoocenie.
Podsumowanie
- Umożliwienie i promowanie osobistej refleksji ucznia.
- Podsumowywanie osiągnięcia celu i kryteriów sukcesu.
