Czy informacja zwrotna może być lepsza?

Informacja zwrotna jest sednem oceniania kształtującego, które zbiera zasady dobrego nauczania. W tym wpisie zajmiemy się informacją zwrotną idącą od nauczyciela do ucznia. Informacja zwrotna jest bardzo ważna dla ucznia, który powinien i ma prawo wiedzieć, jak przebiega jego proces uczenia się.

Nauczyciele, którzy poznają informację zwrotną i próbują ją stosować w stosunku do prac uczniów, często obawiają się, że formułowanie i przekazywanie tej informacji będzie dla nich bardzo pracochłonne i może nie przynieść spodziewanych efektów, gdyż uczniowie nie będą z tej informacji korzystać.

Pełna informacja zwrotna powinna odnosić się do wcześniej określonych kryteriów sukcesu i przekazywać uczniowi: co zrobił dobrze, co i jak ma poprawić i jak może się dalej rozwijać. Warto zaczynać prace z informacją zwrotną od bardziej skrótowych form, na przykład od metody „Dwie gwiazdy jedno życzenie”, w której nauczyciel daje uczniowi informację o dwóch rzeczach, które zostały zrobione dobrze  i o jednej, którą może uczeń poprawić. Należy też pamiętać, że informacja zwrotna może być zarówno pisemna, jak i ustna.

Są trzy warunki niezbędne dla efektywnej informacji zwrotnej, które można zawrzeć w kodzie – KOD:

1. KRYTERIA

Odnosi się tylko do wcześniej określonych i znanych uczniom kryteriów sukcesu. Oznacza to, że nauczyciel powinien poinformować uczniów, co będzie podlegało ocenie i tylko do tego odnosić się w informacji zwrotnej.

2. OSOBA

Odnosi się do pracy ucznia, a nie jego osoby. Co oznacza, zaniechanie „pustych” pochwał i krytycznych uwag odnoszących się do ucznia.

3. DOSKONALENIE

Uczniowie wykorzystują ją do doskonalenia swojego uczenia się. Uczniowie przyzwyczajeni do oceniania stopniami, przeważnie nie potrafią korzystać z informacji zwrotnej, rolą nauczyciela jest ich do zachęcić.

W tym wpisie zajmiemy się podpowiedziami, w jaki sposób nauczyciel może doskonalić przekazywaną uczniom informację zwrotną, jak może zminimalizować włożony wysiłek w jej przekazywanie i jak może wpłynąć na to, aby uczeń z informacji zwrotnej korzystał.

W tych trzech zakresach poprosiłam nauczycieli z inicjatywy Frajda w nauczaniu, aby podali swoje przykłady.

Na apel tym razem odpowiedzieli: Beata Fiszer, Dorota Kujawa-Wenke, Bożena Sozańska. Beata Minta, Jolanta Łosowska i Urszula Lach.

1. Doskonalenie informacji zwrotnej

Doskonalenie informacji zwrotnej, polega na tym, aby wysiłek wkładany w jej sporządzanie „opłacał” się, czyli aby uczeń umiał i chciał  z niej skorzystać.

Jednym z dobrych pomysłów jest pytanie uczniów, czy informacja zwrotna pomaga im się uczyć. Można zadać uczniowi pytania: „Czy z mojej informacji zwrotnej możesz wywnioskować:

• Co zrobiłeś dobrze?
• Co i jak powinieneś poprawić?
• Jak powinieneś/możesz dalej pracować?”

Jeśli uczeń umie na te pytania odpowiedzieć, to znaczy, że trafiliśmy informacją zwrotną w jej cel. Jeśli – nie, to musimy nad nią pracować.

Takie postępowanie pozwala dotrzeć do każdego ucznia i dostosować informacje zwrotną do jego potrzeb i buduje partnerstwo pomiędzy nauczycielem i uczniem.

1. Ograniczenie wysiłku nauczyciela

Znanym sposobem jest formułowanie informacji zwrotnej w tabeli:

W pierwszej kolumnie wpisujemy ustalone kryteria, w drugiej oceniamy: + spełnione, +/- spełnione częściowo, – niespełnione. W trzeciej kolumnie wpisujemy uwagi w przypadku oceny – lub +/-. W ostatnim wierszu jest miejsce na uwagi do rozwoju.

Można po wykonaniu przez uczniów pracy, a przed przestąpieniem do formułowania informacji zwrotnej, omówić wspólnie z uczniami dobre wykonanie pracy, a następnie zapytać uczniów, kto z nich już wie:

• Co zrobił dobrze?
• Co i jak powinien poprawić?
• Jak powinien/może dalej pracować?

Jeśli uczeń wie, to pisanie mu informacji zwrotnej jest zbędne, jeśli nie wie, to temu uczniowi warto informację o jego pracy przekazać. Przy czym warto zaproponować zasadę: otrzymujesz ode mnie informację zwrotną, to zobowiązujesz się ją wykorzystać i poprawić pracę korzystając z przekazanych w niej wskazówek.

Takie postepowanie może zmniejszyć liczbę informacji zwrotnych lub ich zakres i ograniczyć ich sporządzanie tylko do tych, które są uczniowi potrzebne w uczeniu się. Owocuje to wzięciem przez ucznia odpowiedzialności za własny proces uczenia się.

Można też zapytać ucznia – Do którego kryterium chciałabyś/chciałbyś dostać informację zwrotną?. Uczeń sam decyduje i wtedy nauczyciel nie musi wkładać wysiłku w ocenienie całej pracy, pisze informację zwrotną tylko do tych punktów, które uczeń uzna dla niego za potrzebne. Uczeń może zdecydować, że chce mieć skomentowane wszystkie kryteria, ale wtedy zobowiązuje się do wprowadzenia do swojej pracy wszystkich – zawartych w komentarzach wskazówek. Ten pomysł uczy uczniów odpowiedzialności i oszczędza czas nauczyciela. W młodszych klasach należy poinformować o nim rodziców, aby nie byli zaskoczeni niepełnym komentarzem.

Takie podejścia do informacji zwrotnej angażują w nią ucznia i pomagają mu wziąć odpowiedzialność za proces uczenia się. Nauczycielowi pozwalają uporać się z pracochłonnością informacji zwrotnej i ponad wszystko, czynią pracę z informacją zwrotną sensowną.

• Uczeń korzysta z informacji zwrotnej

Uczniowie przyzwyczajeni do otrzymywania oceny przy pomocy stopni, mogą nie wiedzieć, jak mogą skorzystać z informacji zwrotnej nieopatrzonej stopniem.

Wielu nauczycieli spotkało się zapewne z sytuacją, gdy uczeń nawet nie przeczytał informacji zwrotnej do swojej pracy. Przed wykonaniem poprawy pracy nie zadawał sobie trudu, aby otworzyć dokument z informacją zwrotną lub nie wyrażał chęci żadnej poprawy.

Oto kilka sposobów na przekonanie uczniów do korzystania z informacji zwrotnej:

• Tłumaczenie – po co?

Podstawowa sprawa to przywiązywanie przez nauczyciela wagi do informacji zwrotnej. Warto poświęcić część lekcji na rozmowę, po co dajemy uczniom informację zwrotną i jak ją można z pożytkiem wykorzystać w uczeniu się. Warto, aby nauczyciel przekonał uczniów, że stosuje ocenę kształtującą (przy pomocy informacji zwrotnej) w czasie ich procesu uczenia się i nie używa tej oceny do wystawiania uczniom stopnia końcowego. Uczniowie muszą być przekonani, że informacja zwrotna jest dla nich i od nich zależy, czy skorzystają z jej dobrodziejstwa. W ten sposób uczniowie mogą wziąć odpowiedzialność za siebie samych i swoje uczenie się. Rolą nauczyciela jest – pokazać uczniowi korzyści z informacji zwrotnej, wyjaśnić, że informacja zwrotna ma pomóc uczniowi i jest to prezentem od nauczyciela dla ucznia.

Jeśli uczeń zrozumie, że informacja zwrotna nie służy krytyce i nie będzie wpływać na oceną końcową, to jest szansa, że do niej zajrzy i z niej skorzysta.

Uwagi Beaty Fiszer, nauczycielki języka polskiego

Poleciłam uczniom klasy ósmej napisać opowiadanie. Jednym z kryteriów sukcesu było umieszczenie w tekście i oznaczenie na marginesie co najmniej siedmiu elementów twórczych.

Pod wypracowaniem uczennicy znalazłam dopisany przez nią następujący komentarz:

Wiem, że nie zrobiłam siedmiu elementów, ale nie potrafię tego zrobić i nie wiem, jak je napisać:(

To zainspirowało mnie do wykorzystania takich wątpliwości ucznia. Ponieważ dziewczyna oddała pracę przed terminem, do wszystkich pozostałych skierowałam następującą prośbę:

Jeśli przy pisaniu pracy mieliście z czymś kłopot, napiszcie proszę (pod opowiadaniem), czego oczekujecie od mojej informacji zwrotnej. Na które kryterium zwrócić szczególną uwagę? Czego nie jesteście pewni, nie wiecie, czy dobrze Wam poszło? Napisanie tego nie jest obowiązkowe. Jednak dzięki Waszym informacjom będę mogła sformułować dla każdego bardziej przydatny komentarz. 

Powodzenia! Ciekawa jestem historii, które wymyślicie 🙂

Nie wiem, ilu uczniów odpowiedziało na ten apel – jeszcze nie sprawdziłam prac. Jednak w dniu wysłania tej informacji dostałam przez Classroom parę pytań. Nazajutrz dwie osoby zostały po lekcji, żeby się upewnić, czy  dobrze umieściły jakiś element w opowiadaniu. Wygląda  na to, że taka zachęta działa: uczniowie ośmielają się do konsultacji z nauczycielem. Było mi miło, że się starali dobrze napisać to opowiadanie, chociaż z góry zapowiedziałam, że nie będzie oceniane stopniem.

• Jakie prace podlegają ocenie kształtującej?

Ważną sprawą jest wybór prac, do których nauczyciel zapowiada ocenę przy pomocy informacji zwrotnej. Najlepiej, gdy są to prace wykonywane w trakcie procesu uczenia się – takie, które warto i można poprawiać i doskonalić.

Nie ma sensu oceniać kształtująco testów, czy prac polegających na udzielaniu odpowiedzi na pytania zamknięte. Nauczyciel powinien zapowiedzieć uczniom, że przed przystąpieniem do pracy będą poinformowani, czy ocena tej pracy będzie kształtująca (informacja zwrotna), czy sumująca (stopień). Dalej konieczne jest przestrzeganie tych ustaleń.

• Czas na omówienie wspólne prac

Warto wyjaśnić wszystkim uczniom, jak powinna wyglądać dobrze wykonana praca.

Czasami zdarza się, że mimo przekazanej uczniowi informacji zwrotnej, uczeń nadal nie wie, jak powinna wyglądać dobrze zrobiona praca i nie potrafi jej poprawić. Wspólne omówienie i dyskusja nad prawidłowym wykonaniem zadania zachęca ucznia do wcześniejszego zajrzenia do otrzymanej informacji zwrotnej.

• Rozmowa nauczyciela z uczniem.

Szczególnie na początku pracy z informacją zwrotną, warto ją uzupełnić o rozmowę z uczniem w cztery oczy, na temat wykonanej przez niego pracy. Można w tej rozmowie zapytać ucznia, jak wykorzysta otrzymaną informację zwrotną do poprawy swojej pracy. Uczeń, który spodziewa się takiego pytania prawdopodobnie zapozna się z komentarzem nauczyciela do swojej pracy. Można w informacji zwrotnej (jak w liście do przyjaciela) zadać uczniowi pytanie, które będzie przedmiotem rozmowy, np.:

• „Zastanawiam się, dlaczego obrałeś ten kierunek rozwiązania zadania, bardzo jestem ciekawa, dlaczego właśnie ten.”
• „Co było dla Ciebie łatwe, a co trudne w tej pracy?”
• „Czy masz pomysł na wykonanie podobnej pracy następnym razem? Jaki?”
• „Czy mógłbyś wyjaśnić mi swoimi słowami pojęcie, które jest używane w tej pracy, nie jestem pewna, czy rozumiemy pod nim to samo.”

• Rozmowa w parach.

Warto polecić uczniom rozmowę w parach na temat otrzymanych informacji zwrotnych. Znacznie łatwiej jest odnieść się wspólnie do otrzymanych uwag i zaplanować poprawę prac.

Można poprosić o zakrycie informacji zwrotnych nauczyciela i udzielenie sobie wzajemnie oceny koleżeńskiej w postaci informacji zwrotnej (najlepiej z przygotowana już tabelą), a następnie sprawdzenie, czy informacją zwrotna od kolegi pokrywa się z informacją od nauczyciela.

Zamiast oceny koleżeńskiej można poprosić uczniów o udzielenie sobie informacji zwrotnej, czyli dokonanie samooceny.

• Wspólna rozmowa o uczeniu się.

Poświęcenie czasu na rozmowę o uczeniu się i na rozważenie różnych strategii uczenia się jest drogą do przekonania uczniów, że wykorzystywanie informacji zwrotnej pomaga im się uczyć. Im więcej mówimy o procesie uczenia się, a mniej o samych efektach, tym robimy więcej miejsca dla oceny kształtującej, czyli informacji zwrotnej.

Beata Minta Szkoła Podstawowa nr 3 im. K. Makuszyńskiego  w Koźminie Wielkopolskim

Jestem nauczycielem edukacji wczesnoszkolnej, pracę z OK zaczynam z dziećmi
w pierwszej klasie. Zawsze przed rozpoczęciem roku organizuję spotkanie z rodzicami i wyjaśniam im na czym taka praca polega. Najwięcej czasu poświęcam na wytłumaczenie rodzicom roli Informacji zwrotnej. To właśnie oni muszą ją zaakceptować, zrozumieć i pomóc dziecku z niej korzystać. Dobra współpraca i relacje z rodzicami małych dzieci, już na samym początku ich edukacyjnej drogi powodują, że uczniowie z niecierpliwością czekają na każdą informację zwrotną. Dzieci potrafią z niej właściwie korzystać. Ważne jest też poczucie bezpieczeństwa. Uczeń musi wiedzieć, że zostanie zrozumiany, że błąd nie jest czymś strasznym, że warto pytać, mówić o tym, że się czegoś nie wie, nie rozumie.  Dziecko powinno mieć pewność, że nikt nie będzie się z niego śmiał, nie będzie go krytykował. Wtedy taka informacja zwrotna jest przyjmowana jako rada, a nie krytyka. Staram się dawać krótkie, konkretne, rzeczowe Informacje Zwrotne, tak, aby dzieci miały możliwość je przeczytać czy choćby wysłuchać i zrozumieć.

• Ocena kształtująca detektywistyczna

Nauczyciel może zapowiedzieć, że nie będzie wskazywał uczniom błędów, tylko miejsca, gdzie one w pracy ucznia występują. Może to być wskazanie akapitu lub zdania. Zadaniem ucznia będzie samodzielne odnalezienie błędu i próba jego poprawienia.

• Poprawa pracy

Dużą zachętą do skorzystania z informacji zwrotnej jest zapowiedź sprawdzianu na ten sam temat, ocenianego stopniem. Uczeń jest wtedy zmotywowany do zapoznania się z informacją, aby poprawkową pracę wykonać lepiej.

Według profesora Johna Hattiego interwencja polegająca na przekazywaniu uczniom informacji o ich pracy, ma wskaźnik wpływu – 0,73. To bardzo duży wskaźnik, ale jest on osiągalny jedynie wtedy, gdy informacja zwrotna spełnia swoje cele i jest stosowana systematycznie.

Uwagi przesłane przez członków inicjatywy Frajda:

Dorota Kujawa – Wenke, trenerka oceniania i była nauczycielka.

Gdy dawałam uczniowi wskazówki w postaci informacji zwrotnej (IZ), to zawsze po oddaniu prac komunikowałam: teraz jest czas na przeczytanie IZ. W tym czasie uczniowie nie zajmowali się niczym innym, jak czytaniem IZ, ewentualnie prosili, abym wyjaśniła to, co nie do końca jest dla nich zrozumiałe.

Czasami stosowałam tabelę, w której zaznaczałam stopień spełnienia kryterium i przy niepełnym spełnieniu lub braku spełnienia kryterium zapisywałam wskazówki do poprawy. Czasami pisałam pod pracą komentarz, jak poprawić i jak się rozwijać. Natomiast podczas omawiania prac uczniowie sami tworzyli sobie tabelę z kryteriami, np. podpisaną kolorami: zielony, pomarańczowy lub czerwony lub wiem/umiem, nie do końca wiem/umiem, jeszcze nie wiem/nie umiem i w tej tabeli w odpowiednich rubrykach wpisywali, co jeszcze do pracy przed nimi, a co już opanowali.

Czasami podczas sprawdzania robiłam zdjęcie fragmentu pracy lub kopiowałam fragment i na tej podstawie omawialiśmy najbardziej popularne usterki, które pojawiły się w pracach uczniów w poszczególnych zadaniach. Najpierw uczniowie dawali wskazówki, jak poprawić, potem, jeśli była potrzeba, włączałam się ja. Do każdego zadania zadawałam pytanie, które kryterium omawiamy i na tej podstawie uczniowie zapisywali sobie dane kryterium i stopień jego spełnienia. Każdy też mógł (w części na pracę samodzielną nad poprawą usterek) podejść do mnie i dopytać o kierunek pracy.

Ważne jest również dla mnie doskonalenie sposobu pisania IZ i niepopadania w rutynę. Nauczycielom, z którymi pracuję polecam raz w półroczu spotkać się w ramach WDN-ów i wymienić informacjami zwrotnymi kierowanymi do uczniów. Nauczyciel może dać komentarz do IZ innego nauczyciela. Można też popracować nad technicznymi rzeczami: bankiem kryteriów, np. na języku polskim do poszczególnych wypowiedzi pisemnych, zbiorem linków do ćwiczeń online, filmów, itd.

Sporo problemów mają również nauczyciele z formułowaniem wskazówek do rozwoju uczniów. Tu dobrze byłoby temat poruszyć na radzie pedagogicznej, w szerszym gronie, i wymienić się sposobami na to: bank zadań, które rozwijają ucznia, zbiór wartościowych filmów, artykułów, gry w aplikacjach.

Bożena Sozańska, nauczycielka chemii w Zespole Szkolno-Przedszkolnym nr 11 w Gliwicach

Jak używam i sprawdzam działanie informacji zwrotnej?

Historia ambitnej uczennicy w szkole średniej, która trzy razy poprawiała jedną pracę domową, a ja za każdym razem tłumaczyłam jej co jest dobrze, a czego zabrakło, dopiero na końcu zrozumiała, o co chodzi w tym nacobezu. Skłoniła mnie to do przyjęcia systemu pracy z uczniami, w którym pracujemy z informacją zwrotną.

Gdy chcę wdrożyć stosowanie informacji zwrotnej w klasie, zadaję uczniom zadanie, do którego podaję bardzo precyzyjne punkty nacobezu – merytoryczne i techniczne. Wśród tych ostatnich są takie szczegóły jak podpis autora, tytuł, wielkość pracy, odnośniki do literatury itp. Powstaje całkiem spora lista punktów do wypełnienia. Zaznaczam, że do każdego z tych punktów zalecam autorom zadania, aby się odnieśli.

Oddaję prace, na których piszę krótko, które z punktów zostały wypełnione dobrze,
a które wymagają poprawy czy uzupełnienia. Proszę uczniów o ocenę koleżeńską, na ogół w parach. Potem rozmawiamy, czy taki sposób pozwala im na dobre opanowanie zagadnień. Uczniowie są zadowoleni. Czasem w średniej szkole słyszę, jak ktoś z dumą mówi „Pierwszy raz zrobiłam coś z chemii dobrze”.

W toku codziennej nauki, nawet przy niewielkich zadaniach wracam, do tej pierwszej informacji zwrotnej, która w moim odczuciu otworzyła uczniom oczy na rolę
i znaczenie informacji zwrotnej. Cieszą się, że zrobili coś dobrze i cieszą się, że wiedzą, jak i co mogą poprawić czy zmienić.

Jolanta Łosowska Szkoła Podstawowa nr 2 im. Kornela Makuszyńskiego w Chojnie, Edukacja wczesnoszkolna

Informacja zwrotna jest sercem oceniania kształtującego, aby mogła spełniać swoją rolę dobrze, powinna być zrozumiała dla ucznia, krótka, czytelna. Dla młodszych może być też w atrakcyjnej formie 😊. Często stosowałam kryteria obrazkowe przy nich, dając informację zwrotną w odniesieniu do kryteriów, zaznaczałam kolorem dany obrazek. Uczeń od razu wiedział, nad którym kryterium powinien popracować. Kolorem informację zwrotną zaznaczali też rodzice (np. przy przygotowaniu do zajęć: czytanie, nauka wiersza na pamięć). To krótka, szybka i dość konkretna informacja zwrotna. W klasie drugiej wykorzystywałam do informacji zwrotnej różnego rodzaju tabele, które zawierały kryteria. Zaznaczałam przy nich +, -, czasem krótkie zdania, korzystałam też z kanapki (w obu kromkach docenienia, a w środku coś do poprawy). W klasie trzeciej poszłam głębiej i już pojawiała się dodatkowo informacja zwrotna w postaci dwóch gwiazd i życzenia (dwie rzeczy zrobione dobrze i jedna, która można zmienić).

Do prac dłuższych była informacja zwrotna pełna czteroelementowa. Przy tych pracach prosiłam też rodziców, by dali informację zwrotną dla swoich dzieci (tu najczęściej 2 gwiazdy i 1 życzenie). Rodzic nie zawsze odnosił się do kryteriów, jednak zapis „jestem z ciebie dumna…”, „cieszę się, że próbowałeś wykonać zadanie…”. Taka informacja zwrotna była dla dzieci bardzo ważna, chętnie się nią dzieliły na lekcji (zwykle ja odczytywałam).

To co mi pomogło w pracy z informacją zwrotną, to przygotowanie na nią zarówno rodziców jak i uczniów. Podczas zebrań omówiliśmy z rodzicami cele informacji zwrotnej (z innymi elementami oceniania kształtującego było podobnie), z uczniami też nad tym pracowałam: była codziennie informacja zwrotna (nie zapominajmy o bieżącej informacji zwrotnej), zwracałam na nią uwagę, poświęcałam czas każdemu uczniowi. Brzmi nierealnie? Dzieci pracują w różnym tempie, a podczas zajęć można podejść do każdego, na chwilę. Edukacja wczesnoszkolna daje taką możliwość.

Urszula Lach  Międzyrzecze Górne- edukacja wczesnoszkolna

Jest z pewnością wiele pomysłów na to jak wprowadzić i udzielić informacji zwrotnej uczniom. Dla mnie nauczyciela klas młodszych jednak najcenniejsza jest informacja ustna ponieważ dzieci czekają z niecierpliwością na to co powiem na temat tego co zrobili, jak zrobili. Taka informacje według mnie trafia głęboko do ucznia, bo łączy się z jego emocjami i jest tu i teraz. Teraz kiedy tak się emocjonują tym co zrobili. Z pewnością macie doświadczenie, jak wielu z nich nie może doczekać końca swojej pracy i pokazuje ją wam, ale też i tacy, którzy potrzebują, abyśmy pomogli dostrzec te małe kroki w kierunku sukcesu.