Zwiastun
Rozmowa o nauczaniu: Rola błędu w uczeniu się
Dużo się teraz mówi w edukacji o wykorzystania błędu w nauczaniu i uczeniu się. Szkoła nie jest nastawiona na błędy, raczej stara się ich unikać. Podczas spotkania na temat roli błędu w uczeniu się zajmiemy się trzema aspektami pracy z błędem:
- Samodzielnie dochodzenie do rozwiązania
- Stosunek nauczycieli do błędów uczniowskich
- Przykład idzie z góry.
Oraz zastanowimy się wspólnie, co możemy w sprawie błędu zrobić na naszych lekcjach.
Spotkanie potrwa około 1 godziny.
………………………………………………………………………………………………
Artykuł
Rola błędu w uczeniu się
Nie ma wartościowego uczenia się bez popełniania błędu. Frank Wilczek, polskiego pochodzenia fizyk, laureat nagrody Nobla, powiedział: „Jeśli nie popełniasz błędów, to znaczy, że nie pracujesz nad dostatecznie trudnymi problemami, a to jest już duży błąd”.
Każda nowa wiedza jest trudna. Łatwe jest tylko to, co już znamy i potrafimy. Ucząc się uczeń próbuje czegoś, czego jeszcze nie wie lub nie potrafi. Podejmuje ryzyko, że każde rozwiązanie może być błędne lub niewystarczające. Istnieje możliwość, że potrzebne będą kolejne próby. Dobrze jest, gdy nauczyciel ma świadomość, że proces uczenia się jego uczniów może być wyjątkowo długi, Ważne jest, aby zastąpić słowo „błąd” stwierdzeniem „jeszcze nie!”. Oznacza to, że nie mamy jeszcze sukcesu, ale jesteśmy na drodze do jego osiągania.
Lęk przed popełnieniem błędu blokuje uczenie się, myślenie i kreatywność.
W tym miejscu widać wielką rolę nauczyciela, którego zadaniem jest docenianie każdej próby znalezienia odpowiedzi i zauważanie kolejnych prób uczniowskich jako koniecznych i wspaniałych etapów prowadzących do osiągnięcia mistrzostwa.
Przy takim podejściu do nauczania celem nauczyciela nie jest przekazanie uczniom sposobu rozwiązania problemu, ale zachęcanie ich do samodzielnych poszukiwań z możliwością omyłek. Dzięki popełnianym błędom, uczniowie mają szansę uczyć się na nich, a wsparcie nauczyciela wzmacnia ich w przydatnej w życiu wytrwałości.
Aby błąd mógł być dobrze przyjęty i wykorzystany, uczeń rozwiązujący problem musi czuć się bezpieczny i być zachęcany do próbowania i popełniania w procesie uczenia się błędów. Warunkiem koniecznym jest poczucie własnej wartości ucznia. Jego budowanie wymaga z kolei wiary w możliwości ucznia i przyzwolenie na nieustanne podejmowanie ryzyka podczas prób.
Samodzielnie dochodzenie do rozwiązania
Ważne jest, aby uczniowie widzieli, że rozwiązania problemów nie są dane i trzeba do nich dochodzić samodzielnie. Warto, aby nauczyciel powstrzymał się od podawania uczniom gotowych rozwiązań, zaufał myśleniu uczniów i dzięki temu przekonał się, że potrafią świetnie pracować.
Często nauczyciele skarżą się, że na przeszkodzie stoi realizacja podstawy programowej i łatwiej jest powiedzieć uczniom „jak jest”, niż dać im czas na „eksperymentowanie” z perspektywą popełniania przez nich błędów.
Jednak „opłaca się” dać uczniom możliwość dojścia do własnych rozwiązań. Takie rozwiązania uczeń pamięta przez lata – nawet, gdy pierwsza wersja rozwiązania jest błędna, a może właśnie dlatego.
Stosunek nauczycieli do błędów uczniowskich
Nauczycielom trudno jest wytrzymać i znieść to, że uczeń ewidentnie brnie „w maliny” ze swoim pomysłem. Korci nas – nauczycieli – aby zawrócić go z błędnej drogi. Jednakże pamiętajmy, że w życiu dorosłym nie będziemy stać za uczniem i nie będziemy pokazywać mu jedynej słusznej drogi. Warto pozwolić mu na eksperymentowanie już teraz.
Druga sprawa, to powstrzymanie się od oceniania w czasie procesu uczenia się uczniów. Gdy nie ma stopnia, nie ma strachu przed błędną propozycją. To zachęca uczniów do podejmowania wyzwań i ryzyka. Jeśli w trakcie, gdy uczeń się uczy, jest zagrożony oceną, to wybiera drogę pt.: „zadowolić nauczyciela”, a to nie zachęca go do podejmowania wyzwań, tylko do pracowania „na minimum”.
Przykład idzie z góry.
Należy pokazać, że nauczyciel też się uczy i może popełniać błędy. Jeśli uczniowie widzą, że nauczyciel wypróbowuje nowe metody dydaktyczne, pyta uczniów o opinię, to staje się on dla nich bardzo przekonującym przykładem do naśladowania.
Ważne jest, aby możliwie często nauczyciel zaryzykował zejście z piedestału eksperta. Jest oczywiste, że nauczyciel wie więcej na temat swojego przedmiotu niż uczący się uczeń. Ale warto, aby nauczyciel czasami czegoś nie wiedział, chciał coś sprawdzić i pokazał uczniom drogę własnego myślenia. Należy poszukiwać rozwiązania, sprawdzać błędne drogi, próbować kilka razy i za każdym razem inaczej.
Kilka rad dla nauczycieli:
- Jeśli popełniasz błędy, to znaczy, że się uczysz!
Budowanie na swoich lekcjach kultury myślenia i prawa do popełniania błędów.
- Najpierw sami pomyślcie, jak rozwiązać problem!
Zamiast serwowania gotowych rozwiązań – zadawania pytań pomocniczych i pozwolenia uczniom na podejmowanie prób: Powiedz, jak doszedłeś do tego rozwiązania.
Zaniechanie pytania uczniów jedynie o odpowiedź. Wprowadzenie zwyczaju pytania o sposób dochodzenia do rozwiązania – szczególnie gdy jest ono błędne.
- Może spróbuję w ten sposób. O, chyba to nie jest dobra droga.
Czasami głośne myślenie nauczyciela, w tym przedstawianie przez niego prób znalezienia odpowiedzi, zauważanie błędu i jego korygowanie.
- Oceniać będziemy dopiero ostatni etap, czyli ten po waszych poprawach. Umożliwienie uczniom poprawy – a nawet więcej – zachęcanie uczniów do poprawy i ocenianie tylko końcowego efektu. Wyciąganie średnich ze stopni wystawianych na każdym etapie nie zachęca uczniów do poprawy. Dlatego warto zastosować ocenianie kształtujące, czyli (w czasie procesu uczenia się i dokonywania popraw) oceniać uczniów przy pomocy informacji zwrotnej, a dopiero na końcu oceniać stopniem.
- Bardzo ciekawa próba rozwiązania. Doceniam twój pomysł.
Doceniać podejmowanie wyzwań i ryzyka. Zamienić krytykę na docenienie samodzielności myślenia, szczególne w czasie procesu uczenia się uczniów.
…………………………………………………………………………………………………..
Scenariusz spotkania
Rola błędu w uczeniu się
Przed poprowadzeniem spotkania lider:
- Rozmawia z dyrektorem na temat wyboru tematu.
- Rozmawia z dyrektorem, że chce przeprowadzić takie spotkanie i uzyskuje jego aprobatę i ewentualnie zapewnienie, że dyrektor będzie na spotkaniu lub zachęci nauczycieli do uczestnictwa.
- Zaprasza nauczycieli ustnie lub pisemnie do uczestnictwa w spotkaniu.
Ad 3. Propozycja ogłoszenia:
| Drodzy nauczyciele,
planujemy spotkanie w dniu….., o godzinie ……, na temat roli błędu w uczeniu się. Dużo się teraz mówi w edukacji o wykorzystania błędu w nauczaniu i uczeniu się. Szkoła nie jest nastawiona na błędy, raczej stara się ich unikać. Podczas spotkania zajmiemy się trzema aspektami pracy z błędem: 4. Samodzielnie dochodzenie do rozwiązania 5. Stosunek nauczycieli do błędów uczniowskich 6. Przykład idzie z góry. Oraz zastanowimy się wspólnie, co możemy w sprawie błędu zrobić na naszych lekcjach. Spotkanie potrwa około 1 godziny. Serdecznie zapraszamy. Osoby chętne prosimy o zapisanie się na listę i przeczytanie krótkiego artykułu. |
- Drukuje tekst artykułu dla każdego uczestnika.
Scenariusz rozmowy o nauczaniu – Rola błędu w uczeniu się
Uwagi do zdalnej wersji: Do zdalnego wariantu warto użyć platformy, w której każdy ma włączoną kamerkę i głos. Najlepiej, aby platforma miała opcje dzielenia na pokoje, w których odbywają się krótkie rozmowy w parach. Opcja zdalna zaznaczona będzie w scenariuszu na niebiesko.
| Czas | Cel | Co robimy? |
| 10 min | Przywitanie i wspomnienie z czasów szkolnych | Rozmowa w parach: Czy przypominasz sobie z czasów, gdy byłeś uczniom, że popełniłeś błąd i nauczyciel zagregował na niego w sposób, który ci pomógł. A jeśli nie, to jak zareagował?
Najlepiej poprzedzić wypowiedzi rozmową par w pokojach. Chętne osoby wypowiadają się. Czy zgadzacie się ze zdaniem początkowym z artykułu: „Nie ma wartościowego uczenia się bez popełniania błędu”. Można zrobić króciutkie glosowanie na platformie. Kto chciałby odpowiedzieć i uzasadnić swoje zdanie? Lider: obojętnie jak bardzo zgadzamy się lub nie, to można zastanowić się, jak pozwolić, aby błąd w ogóle był dopuszczalny na naszych lekcjach. |
| 40 min | Praca nad 3 aspektami z artykułu | Lider: w artykule przedstawiono 3 aspekty:
1. Samodzielnie dochodzenie do rozwiązania 2. Stosunek nauczycieli do błędów uczniowskich 3. Przykład idzie z góry. Podzielmy się na 3 grupy, każda zajmie się jednym z aspektów. Zadanie będzie polegało na przeczytaniu fragmentu jeszcze raz i odpowiedzenie n pytania: · Z czym się zgadzamy? · Co budzi nasze wątpliwości? · Co z tego jest możliwe w naszej szkole, na naszych lekcjach? Prezentacja grup i w jej trakcie dopowiadanie innych uczestników spotkania. W wersji zdalnej: dzielimy uczestników na 3 pokoje. |
| 10 min | Rady dla nauczycieli | Lider: zajrzyjcie do rad dla nauczycieli:
A. Jeśli popełniasz błędy, to znaczy, że się uczysz! B. Najpierw sami pomyślcie jak rozwiązać problem! C. Powiedz, jak doszedłeś do tego rozwiązania. D. Może spróbuję w ten sposób. O chyba to nie jest dobra droga. E. Oceniać będziemy dopiero ostatni etap, ten już po waszych poprawach. F. Bardzo ciekawa próba rozwiązania, doceniam twój pomysł. Rozmowa w parach i decyzja – kieszeń, walizka i kosz: Która z rad wydaje mi się możliwa do zastosowania już zaraz – kieszeń Która z rad wydaje się dobra, ale muszę ją na razie odłożyć – walizka Która z rad nie wydaje mi się przydatna lub w ogóle trafna? W wersji zdalnej – rozmowa w parach w pokojach. Lider na tablicy rysuje kieszeń, walizka i kosz, a uczestnicy wpisują literki. W wersji zdalnej: Niektóre platformy mają możliwość zaznaczania decyzji na białej tablicy. Ale jeśli takiej nie ma prowadzący może poprosić o podniesienie ręki i sam zaznaczyć w dokumencie prezentowanym na platformie. Jeśli w kieszeni wszyscy zamieścili tę samą literkę, to można się umówić na następne spotkanie na ten temat – czy ta rada „pracuje”? |
