Zwiastun
Pytania są głównym narzędziem nauczania. Nauczyciele zadają wiele pytań, ale nie wszystkie one służą uczeniu się uczniów. W czasie spotkania na temat zadawania przez nauczyciela pytań w klasie przejrzymy się badaniom edukacyjnym na ten temat oraz wskazówkom – jak można udoskonalić zadawanie pytań, a właściwie pozyskiwanie na nie odpowiedzi.
Przeanalizujemy procedurę pomocną dla przemyślenia przez uczniów odpowiedzi i podzielenia się odpowiedziami z resztą uczniów. W drugiej części spotkania zajmiemy się trzema sposobami na pozyskanie przez nauczyciela odpowiedzi na swoje pytanie od całej klasy.
Podzielimy się też własnymi doświadczeniami z praktyk zadawania pytań stosowanych w naszej szkole.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Artykuł 1
O pytaniach zadawanych przez nauczycieli uczniom – rady dla nauczycieli
Każdy nauczyciel zadaje uczniom wiele pytań.
W pierwszej części tego tekstu przytoczę zdanie naukowców na temat pytań zadawanych podczas lekcji. W drugiej – wskażę kilka rad dla nauczycieli i przedstawię efektywną procedurę pracy z pytaniami.
Według Johna Hattiego podstawowe powody zadawania przez nauczycieli pytań uczniom to: sprawdzenie wiedzy uczniów oraz inicjowanie dyskusji. (J.Hattie (2017). Visible learning for teachers: Maximizing impact on learning)
Marzano z kolei uważa, że pytania utrzymują koncentrację uczniów na lekcji i na jej temacie. (Marzano, R. J. (2017). The new art and science of teaching)
Niestety zadawanie pytań zazwyczaj wygląda jak gra w ping ponga pomiędzy nauczycielem a uczniami – pytanie o wiedzę i natychmiastowa odpowiedź ucznia. Jest to szczególnie widoczne, gdy zadawane pytania to pytania o wiedzę, czyli z niższych poziomów taksonomii Blooma (Sedova, K., Salamounova, Z., & Svaricek, R. (2014). Troubles with dialogic teaching. Learning, Culture and Social Interaction, 3(4), s. 274-285).
Można udoskonalić rodzaje pytań, które stawiamy uczniom. Warto dokonać ich korekty, aby pogłębić myślenie i zaangażowanie uczniów.
Rady dla nauczycieli:
- Formułuj pytania pojedynczo – nie łącz kilku pytań razem.
- Sprawdź, czy uczniowie rozumieją pytanie.
- Powtórz pytanie, jeśli uczeń ma kłopoty z udzieleniem odpowiedzi.
- Uważaj, aby na twoje pytania nie odpowiadali stale ci sami uczniowie.
- Dawaj wszystkim uczniom równe szanse na udzielnie odpowiedzi.
- Pozwól uczniom na przedyskutowanie odpowiedzi w parach lub w grupach zanim odpowiedzą na twoje pytanie.
- Określ, jak ma wyglądać dyskusja w parach lub w grupach. Podaj uczniom klarowną strukturę odpowiedzi.
- Daj uczniom czas na zastanowienie się nad odpowiedzią.
- Zadawaj uczniom pytania pomocnicze.
- Zachęcaj uczniów do przygotowania uzasadnienia swoich odpowiedzi.
- Zachęcaj uczniów do tworzenia własnych pytań.
- Podziękuj uczniowi za udzielenie odpowiedzi bez względu na to, czy była prawidłowa, czy błędna.
Jeśli uwzględnić te wskazówki, to warto zastosować efektywna procedurę:
- Przygotowanie
Zastanów się przed lekcją, jakie pytania warto zadać uczniom i które z nich pobudzą ich do głębszego myślenia. Spisz je, aby móc bez problemu sięgać do nich podczas lekcji. Taki zestaw pytań może stanowić konspekt lekcji. Warto przemyśleć pytania, aby nie były one sprawdzianem wiedzy uczniów, a pobudzały ich głębokie myślenie.
Może to wydawać się dużym wysiłkiem, ale zadanie jednego dobrego pytania jest znacznie lepsze niż zasypywanie uczniów pytaniami.
- Sprawdzenie rozumienia
Kiedy już mamy przygotowane pytania, to przechodzimy do sposobów ich zadawania i pozyskiwania na nie odpowiedzi. Po zadaniu pytania na pewno warto sprawdzić, czy uczniowie je rozumieją. Najlepiej zapytać uczniów, jak rozumieją pytanie lub poprosić, aby je sparafrazowali je tak, aby było powiedziane ich językiem. Jeśli widzimy, że uczniowie nie do końca wiedzą, o co pytamy, to warto pytanie podzielić na części i zadawać je po kolei. Sprawdzenie rozumienia nie zajmuje dużo czasu, a zwiększa szansę na przemyślaną odpowiedź uczniów.
- Zadanie pytania parom i wyznaczenie czasu
Jeśli wiemy, że pytanie jest zrozumiałe, zadajemy je i prosimy uczniów, aby porozmawiali w parach i przedyskutowali odpowiedź. Zapowiadamy, że mają na to np. 4 minuty. Prosimy, aby najpierw przez 2 minuty mówił jeden uczeń, a drugi słuchał. Po upłynięciu tego czasu sygnalizujemy zmianę osoby mówiącej i słuchającej w parze.
Czy „strata” 4 minut lekcji nie jest zbyt duża? Można oczywiście dać mniej czasu uczniom, ale na pewno nie jest to czas stracony, gdyż zapewnia on uczniom bezpieczeństwo i wzajemne uczenie się od siebie. Czas dany na zastanowienie jest bardzo ważny, uczy szacunku do pytań i pozwala zastanowić się nad odpowiedzią, a nie tylko „strzelać”.
Jeśli poszukiwania odpowiedzi w parach nie postępują dobrze (nauczyciel zauważa to krążąc po sali), można zadać pytanie pomocnicze lub zachęcać uczniów do zadawania pytań jemu lub innym uczniom.
- Zgłaszanie się do odpowiedzi
Już wcześniej ustalamy z uczniami, że nikt nie zgłasza się do odpowiedzi sam, lecz nauczyciel losuje osobę do odpowiedzi. Takie postępowanie szybko uczy uczniów, że nie ma co liczyć na osoby, które zwykle się zgłaszają, bo los może wskazać dowolnie.
- Uzasadnienie
Przyzwyczajamy uczniów, że odpowiedź „tak” lub „nie” nie jest zadawalająca i każdy musi ją uzasadnić.
- Podziękowanie
Po udzieleniu odpowiedzi przez ucznia należy podziękować mu za nią – bez względu na jej jakość . To dobry zwyczaj zachęcający uczniów do poszukiwania odpowiedzi, jak również do podejmowania ryzyka w przypadku obawy, że odpowiedź może nie być prawidłowa.
Inspirowane artykułem Curtis Chandler, w którym można tez przeczytać o wnioskach wynikających z badań na temat pytań w szkole.
https://www.middleweb.com/40018/dont-let-questioning-be-like-a-ping-pong-game/
Artykuł 2
Trzy sposoby zadawania pytań angażujących całą klasę
Pytanie, które najczęściej zadaje nauczyciel to: Kto odpowie na moje pytanie? Po tym pytaniu zgłasza się kilka osób, które nauczyciel prosi o przedstawienie swojej wypowiedzi. Nauczyciel często wyciąga mylny wniosek, że reszta klasy myśli podobnie i udzieliłaby tej samej odpowiedzi. Takie postrzeganie usypia czujność nauczyciela i może być wręcz szkodliwe. skutkować może tym, że wprowadzanie kolejnych zagadnień pogłębi niewiedzę uczniów, którzy „nie nadążyli”.
Przedstawię trzy proste sposoby, jak monitorować pracę i proces uczenia się wszystkich uczniów.
1. Tablice suchościeralne
Są to białe tablice, na których można pisać flamastrem ścieralnym, a potem zetrzeć z nich dany zapis. Nauczyciel zadaje pytanie i prosi, aby każdy uczeń napisał na swojej tablicy odpowiedź i podniósł ją do góry tak, aby nauczyciel mógł się z odpowiedzią zapoznać.
Można zadać pytanie o wiedzę (aby sprawdzić stan opanowania materiału). Innym sposobem jest zadanie bardziej złożonych pytań, które stymulują głębsze myślenie: np. o konsekwencje gospodarcze, jakie niesie kapitalizm lub np. co się stanie, gdy połączymy pewną substancję z inną. Pytanie może też polegać na wyborze odpowiedzi z zaproponowanej kafeterii, ale wtedy uczniowie muszą wiedzieć, że będą proszeni o uzasadnienie swojego wyboru.
Jeśli nie mamy suchościeralnych tablic, możemy użyć papieru z makulatury, który ma jedną stronę czystą lub włożyć sztywny biały papier w tak zwaną koszulkę.
Ten prosty sposób zmusza wszystkich uczniów do udzielenia odpowiedzi, a nauczycielowi pozwala zapoznać się z odpowiedziami wszystkich uczniów.
- Rozmowa w parach
Zamiast oczekiwać odpowiedzi od zgłaszającego się ucznia, można poprosić uczniów o rozmowę w parach i o przedyskutowanie odpowiedzi.
Najlepiej poprosić uczniów o ruszenie się z miejsc i znalezienie sobie innego partnera niż tego, z którym najczęściej rozmawiają. Daje to możliwość wymiany myśli pomiędzy różnymi uczniami w klasie, a jednocześnie pozwoli to na zmianę położenia i odrobinę ruchu.
Aby uniknąć chaosu, uczniowie powinni znać instrukcje do rozmowy w parach. Może być ona wywieszona w klasie w widocznym miejscu.
Oto przykładowa instrukcja:
- Wstań i wybierz partnera do rozmowy.
- Wysłuchajcie uważnie pytania nauczyciela i przestrzegajcie czasu, jaki jest przeznaczony na waszą dyskusję.
- Najpierw mówi jedna osoba, a na dany znak nauczyciela głos zabiera druga osoba. Nie przerywamy sobie nawzajem, lecz uważnie się słuchamy.
- Po wymianie opinii następuje chwila dyskusji na ich temat.
- Jeśli będzie potrzebna następna zmiana, to nauczyciel poprosi, abyście zmienili partnerów na innych i powtórzyli dyskusję.
Wybór partnerów do rozmowy może przebiegać losowo, wtedy jest szansa, że uczniowie będą mieli okazję rozmawiać z wieloma osobami, a nie tylko z przyjaciółmi. Wtedy ryzyko pozostawienia kogoś bez pary jest mniejsze.W czasie wykonywania przez uczniów zadania nauczyciel krąży po sali i słucha dyskusji uczniów. Dopiero po rozmowie w parach nauczyciel prosi wylosowaną parę o podanie odpowiedzi. Można zrobić głosowanie, kto zgadza się z tą odpowiedzią, a kto nie.
Aby uczniowie nie wybierali do rozmowy w parach tych samych partnerów, można narysować na plakacie koło z imionami i zaznaczyć wykorzystane połączenia. Dzięki temu każdy wybór będzie inny.
Taki sposób uruchomienia dyskusji w klasie daje nauczycielowi szansę zorientowania się w opiniach wszystkich uczniów.
- Gwiazdy
Ta technika najlepiej sprawdza się przy podsumowaniu tematu. Nauczyciel prosi uczniów o przejrzenie notatek, które zrobili na dany temat w swoim zeszycie i zaznaczenie gwiazdą tych treści, które uczniowie uznali za ważne do zapamiętania. Następnie prosi o wybór trzech najważniejszych „gwiazd”.
Kolejnym krokiem jest użycie tablic suchościeralnych, na których uczniowie zapisują swoje „gwiazdy”. Można też zapisać je na zwykłej tablicy i odpowiednio oznaczyć swój wybór. Dzięki temu widać rozkład „gwiazd” uczniów i nauczyciel orientuje się, co uczniowie uważają za ważne.
Tak samo można postępować nie tylko z notatkami uczniów, ale też z tekstem, który nauczyciel przygotuje dla uczniów. Wtedy „gwiazdami” mogą być nie fakty do zapamiętania, ale np. pojęcia niezrozumiałe lub momenty, z którymi uczniowie się nie zgadzają.
Inspiracja artykułem Perisida i Bill Himmele:
https://www.edutopia.org/article/3-ways-ask-questions-engage-whole-class
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Scenariusz spotkania
Pytania zadawane przez nauczyciela uczniom
Przed poprowadzeniem spotkania lider:
- Rozmawia z dyrektorem na temat wyboru tematu.
- Rozmawia z dyrektorem, że chce przeprowadzić takie spotkanie i uzyskuje jego aprobatę i ewentualnie zapewnienie, że dyrektor będzie na spotkaniu lub zachęci nauczycieli do uczestnictwa.
- Zaprasza nauczycieli ustnie lub pisemnie do uczestnictwa w spotkaniu.
Ad 3. Propozycja ogłoszenia:
| Drodzy nauczyciele,
planujemy spotkanie w dniu….., o godzinie ……, na temat zadawania pytań w klasie. Przyjrzymy się badaniom na ten temat oraz wskazówkom, jak można udoskonalić zadawanie pytań, a właściwie pozyskiwanie na nie odpowiedzi. Przeanalizujemy procedurę pomocną dla przemyślenia przez uczniów odpowiedzi i podzielenia się nimi z resztą klasy. W drugiej części spotkania zajmiemy się trzema sposobami, którymi nauczyciel może pozyskać odpowiedź na swoje pytanie od całej klasy. Podzielimy się doświadczeniami z praktyk stosowanych w naszej szkole. Spotkanie potrwa niecałe 1,5 godziny. Serdecznie zapraszamy. Osoby chętne prosimy o zapisanie się na listę i przeczytanie dwóch krótkich artykułów, którymi posłużymy się na spotkaniu. |
- Drukuje i przekazuje tekst obu artykułów każdemu uczestnikowi.
Scenariusz rozmowy o nauczaniu – Pytania zadawane przez nauczyciela uczniom
| Czas | Cel | Co robimy? |
| 7 min | Przywitanie i wspomnienie | Prowadzący wita przybyłych.
Prosi, aby przypomnieli sobie czas, kiedy sami byli uczniami i odpowiedzieli na pytanie, jakie i w jaki sposób zadawane były pytania uczniom przez nauczyciela. Chętni przypominają na forum. |
| 7 min | Opinia na temat badań z artykułu | Lider przypomina zacytowane w artykule opinie naukowców:
· J.Hattie – podstawowe powody zadawania przez nauczycieli pytań uczniom to sprawdzenie wiedzy uczniów oraz inicjowanie dyskusji. · Marzano – pytania utrzymują koncentrację uczniów na lekcji i na jej temacie. · Sedova, K., Salamounova, Z., & Svaricek – gdy nauczyciele zadają pytania o wiedzę, to wygląda to jak ping pong – pytanie o wiedzę i natychmiastowa odpowiedź ucznia. Na ile Wasze doświadczenie jest zgodne z zacytowanymi wnioskami z badań. Chętni zabierają głos. |
| 20 min
|
Refleksja na temat wskazówek zwartych w artykule | W artykule zawarte są rady dla nauczycieli, jak zadawać pytania:
1. PROSTE – Formułuj pytania pojedynczo bez łączenia kilku pytań razem. 2. ZROZUMIAŁE – Sprawdź, czy uczniowie rozumieją pytanie. 3. POWTARZANIE – Powtórz pytanie, jeśli uczeń ma kłopoty z udzieleniem odpowiedzi. 4. RÓŻNI UCZNIOWIE ODPOWIADAJĄ – Uważaj, aby na Twoje pytania nie odpowiadali stale ci sami uczniowie. Dawaj wszystkim uczniom równe szanse na udzielenie odpowiedzi. 5. PARY – Pozwól uczniom na przedyskutowanie odpowiedzi w parach lub w grupach, zanim odpowiedzą na twoje pytanie na forum. Określ, jak ma wyglądać dyskusja w parach lub w grupach nad odpowiedzią, podaj uczniom wyraźną strukturę tej dyskusji. 6. CZAS – Daj uczniom czas na zastanowienie się nad odpowiedzią. 7. PYTANIA POMOCNICZE – Zadawaj uczniom pytania pomocnicze. 8. UZASADNIENIE – Zachęcaj uczniów do przygotowania uzasadnienia dla swoich odpowiedzi. 9. PYTANIA UCZNIÓW – Zachęcaj uczniów do tworzenia własnych pytań. 10. PODZIĘKOWANIE – Podziękuj uczniowi za udzielenie odpowiedzi bez względu na to, czy była prawidłowa, czy błędna. Pogrupowaliśmy je w 10 wskazówek. Każdy z uczestników wybiera sobie jedną ze wskazówek i opracowuje jej uzasadnienie, jeśli chciałby pokazać innemu nauczycielowi, że warto ją stosować. Można pracować w grupach, które wybrały tę sama wskazówkę. Prezentacja rekomendacji. Lider pyta, czy któraś ze wskazówek wydaje się chybiona. Wypowiedzi z uzasadnieniem chętnych. Prawdopodobnie zostaną niektóre wskazówki nieomówione, w zależności od potrzeb można się nimi zająć. |
| 15 min | Opinia na temat użyteczności procedury w naszej szkole. | Lider przypomina proponowaną procedurę. Każdy z uczestników ma ją w artykule:
· Przygotowanie Warto przemyśleć pytania, aby nie były one sprawdzaniem wiedzy uczniów, ale angażowały ich do głębszego myślenia. · Sprawdzenie rozumienia Upewnienie się, czy i jak uczniowie rozumieją pytanie. · Zadanie pytania parom i wyznaczenie czasu Prośba o porozmawianie w parach i przedyskutowanie odpowiedzi . Czas dany na zastanowienie jest bardzo ważny. · Zgłaszanie się do odpowiedzi Nauczyciel losuje ucznia do odpowiedzi. · Uzasadnienie Udzielający odpowiedzi musi ją uzasadnić. · Podziękowanie Podziękować bez względu na jakość odpowiedzi.
Rozmowa w parach: Co jest możliwe z tej procedury w naszej szkole? Jakie widzimy zagrożenia i korzyści? Wypowiedzi chętnych. Głosowanie w sprawie: · Tak, wypróbuję tę procedurą w całości. · Wybiorę z tej procedury odpowiadające mi punkty i zastosuję. · Nie zamierzam na razie stosować tej procedury. Chwila rozmowy – Czy warto się spotkać, aby przedyskutować skutki, jakie niesie zadawanie pytań sposobem zgodnym z tą procedurą? Tu można zakończyć spotkanie, wtedy trwa ono niespełna godzinę lub przejść do drugiej części poświęconej 3 sposobom pozyskiwania odpowiedzi od wszystkich uczniów. |
| 20 min | Omówienie trzech sposobów zadawania pytań angażujących całą klasę | Przechodzimy do drugiego artykułu: „Trzy sposoby zadawania pytań angażujących całą klasę.”.
Zastanowimy się nad sensem i możliwościami zastosowania tych 3 sposobów w naszej szkole. A. Suchościeralne tablice B. Pary C. Gwiazda
A. Porozmawiajcie w parach na temat tablic suchościeralnych: · Co i jak trzeba zrobić, aby można je było w opisany sposób zastosować? · Jakie widzę trudności lub „rafy” tego sposobu w racy z moimi uczniami? · Jakie ewentualne korzyści mógłbym uzyskać ze stosowania tego sposobu? Ogólna dyskusja B. Pary. Na ten temat już dziś rozmawialiśmy. Tu dodana jest sama procedura pracy w parach. Dlaczego taka jest proponowana i jak to widzę w swoich klasach? Ogólna dyskusja C. Gwiazda. Gdyby tekstem przygotowanym przez nauczyciela był jeden z artykułów wykorzystywanych w naszej rozmowie, to jakie pytanie byście zadali, aby „uczeń” przeczytał tekst z zainteresowaniem i coś z niego wyniósł? Prezentacja pytań do tekstu.
|
| 10 min | Podsumowanie | Czy mamy jakieś własne pomysły na pozyskiwanie odpowiedzi od całej klasy?
Lista propozycji. Zakończenie: Jedna rzecz, którą na pewno chciałabym zapamiętać z tego spotkania.
|
