Rozmowy i nauczaniu – Myślenie pojęciowe – zwiastun, artykuł i scenariusz spotkania

Zwiastun

Podczas spotkania poświęconego myśleniu pojęciowemu zastanowimy się wspólnie, jak możemy w naszej szkole promować takie myślenie oraz prowadzić lekcje w taki sposób, aby uczniowie widzieli powiązania pomiędzy pojęciami i rozumieli zagadnienia głębiej.  Omówimy trzy sposoby na wprowadzenie myślenia pojęciowego:

1. kategoryzowanie,
2. szukanie różnic i podobieństw,
3. zastosowanie

Spróbujemy zaplanować lekcje z wykorzystaniem tych sposobów i ewentualnie podzielimy się innymi pomysłami.  Spotkanie potrwa około 1 godziny.

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

Artykuł

 Myślenie pojęciowe

Zadaniem nauczyciela jest nie tylko uczenie uczniów faktów i umiejętności, ale również głębokiego rozumienia świata i zjawisk.

Sama wiedza i kompetencje są jak patrzenie na las od jego środka – łatwo dostrzec szczegóły, ale trudno zobaczyć całość. Aby uczniowie mogli mieć wgląd w całość, muszą „unieść się” w powietrze i zobaczyć las z góry. Należy dać im szansę na uogólnienia, podsumowania i wyciąganie wniosków.

Aby pomóc uczniom przejść od powierzchniowego do głębokiego uczenia się, możemy najpierw zadać samemu sobie trzy pytania, a następnie tak pokierować lekcją, aby uczniowie potrafili samodzielnie odpowiedzieć na te pytania:

 

1. Co stanowi centrum zagadnienia, co jest najważniejsze?
2. Jakie są połączenia pomiędzy prezentowanymi zagadnieniami?
3. Jakie są możliwości wykorzystania i zastosowania wiedzy i umiejętności?

Takie myślenie o lekcji ma na celu uczenie głębokiego zrozumienia, tworzenie połączeń i wzorców.

Przedstawię trzy sposoby promowania myślenia pojęciowego uczniów.

1. KATEGORYZACJA

Polega na:

• tworzeniu kategorii,
• sortowaniu/przyporządkowywaniu do kategorii,
• podawaniu przykładów charakterystycznych dla danej kategorii,
• opisie cech stworzonych kategorii.

 

Na przykład: uczniom w klasach młodszych można przedstawić kilkanaście przedmiotów i poprosić o podzielenie ich na grupy charakteryzujące się podobnymi elementami.

W pedagogice Montessori widziałam pomoc dydaktyczną w postaci rozmaitych brył w różnych kolorach i rozmiarach. Zadaniem ucznia było stworzenie z tych brył kategorii, a także nazwanie i opisanie ich.

2. PODOBNE I RÓŻNE

To szukanie podobieństw lub różnic pomiędzy pojęciami, elementami, zagadnieniami.

Jeden ze sposobów polega na przedstawieniu kilku elementów i zapytaniu uczniów, które z nich i  z jakiego powodu są podobne do wyznaczonego.

Na pewnej konferencji zaobserwowałam sposób na wprowadzanie pojęcia liczby pierwszej. Nauczyciel w dwóch kolumnach napisał liczby (w pierwszej liczby złożone, a w drugiej pierwsze), po czym zapytał uczniów, czym różnią się od siebie liczby z tych dwóch kolumn. Uczniowie mieli szansę samodzielnie zbudować definicję liczby pierwszej.

Więcej przykładów ilustrujących zastosowanie KATEGORYZOWANIA i PODOBNE I RÓŻNE:

• Poproś uczniów, aby posortowali do dwóch kategorii przykłady wielokątów i figur niebędących wielokątami.
• Przekaż uczniom przykłady migracji i poproś ich o znalezienie wspólnych cech, a następnie poproś o dokończenie zdania: „Migracja następuje wtedy, gdy _____”.
• Przedstaw uczniom koncepcję malarstwa impresjonistycznego i poproś ich o podanie własnych przykładów lub wskazanie wśród przedstawionych obrazów przykładów malarstwa impresjonistycznego.
• Omawiając ruchy obywatelskie, możesz poprosić uczniów o znalezienie wspólnych cech lub różnic pomiędzy ruchami obywatelskimi a innymi. Pomaga to w zrozumieniu pojęć: protest i prawo.
• Możesz zaprojektować działania wymagające od uczniów łączenia koncepcji. Pomaga w tym tworzenie map myślowych. Na przykład – dla tematu zrównoważonego rozwoju można poprosić, aby uczniowie ułożyli w określonym porządku pojęcia. Następnym krokiem będzie utworzenie połączeń między tymi pojęciami z wyjaśnieniem swojego myślenia (przy pomocy wcześniej zdobytej wiedzy).
• Poproś uczniów, aby wybrali dla siebie pewną koncepcję, którą będą reprezentować, a następnie przedstawili ją w małych grupkach. Kolejnym krokiem jest szukanie podobieństw w koncepcjach podczas pracy w tych samych lub innych grupach.
• Przedstaw uczniom opisy działalności innowatorów społecznych i poproś ich o znalezienie podobieństw i różnic. Na koniec uczniowie połączeni w grupy mogą napisać notatkę: „Jak twórcy zmian pokonują wyzwania?”

3. ZASTOSOWANIE

Jeśli uczniowie zrozumieją i utworzą powiązania między pojęciami, możemy postarać się o znalezienie ich zastosowań. Pomaga to uczniom zobaczyć znaczenie tego, czego się uczą – zarówno w bliskim, jak i dalekim kontekście.Przykłady:

• Przedstaw uczniom nową sytuację i poproś, aby na podstawie tego, czego się nauczyli, opracowali możliwe drogi rozwiązania lub skutki, jakie ta sytuacja może przynieść. Na przykład: jeśli nauczasz o kampanii wrześniowej 1939 roku, to możesz zapytać, jak inaczej mogły potoczyć się losy wojny, gdyby Polacy podjęli inne decyzje.
• Zainicjuj debatę na kontrowersyjny temat, na przykład: „Rośliny są najważniejszymi organizmami w ekosystemie”. Uczniowie na podstawie zdobytej wiedzy opracowują swoje stanowiska „za” i „przeciw” oraz prezentują je.
• Możesz zaproponować uczniom przeczytanie krótkiego artykułu i znalezienie w nim dowodów na wybraną tezę. Na przykład: czy autor w swoim artykule jest za…?; jaki cytat w tekście o tym świadczy?
• Przy temacie funkcji kwadratowej możesz pokazać uczniom zdjęcia mostów i zapytać, który z nich ma kształt wykresu funkcji kwadratowej.

 

Inspiracja artykułem Carla Marschala

https://www.edutopia.org/article/3-ways-boost-students-conceptual-thinking

……………………………………………………………………………………………………………………………………………

Scenariusz spotkania

Myślenie pojęciowe

Przed poprowadzeniem spotkania lider:

1. Rozmawia z dyrektorem na temat wyboru tematu.
2. Rozmawia z dyrektorem, że chce przeprowadzić takie spotkanie i uzyskuje jego aprobatę i ewentualnie zapewnienie, że dyrektor będzie na spotkaniu lub zachęci nauczycieli do uczestnictwa.
3. Zaprasza nauczycieli ustnie lub pisemnie do uczestnictwa w spotkaniu.

Ad 3. Propozycja ogłoszenia:

Drodzy nauczyciele, planujemy spotkanie w dniu….., o godzinie ……, na temat myślenia pojęciowego naszych uczniów. Zastanowimy się wspólnie, jak możemy w naszej szkole promować takie myślenie oraz prowadzić lekcje w taki sposób, aby uczniowie widzieli powiązania pomiędzy pojęciami i rozumieli zagadnienia głębiej.  Omówimy trzy sposoby na wprowadzenie myślenia pojęciowego oraz spróbujemy zaplanować lekcje z wykorzystaniem tych i ewentualnie również innych  pomysłów. Spotkanie potrwa około 1 godziny. Serdecznie zapraszamy. Osoby chętne prosimy o zapisanie się na listę i przeczytanie krótkiego artykułu.

 

4. Drukuje tekst artykułu dla każdego uczestnika.

 

Scenariusz rozmowy o nauczaniu – Myślenie pojęciowe

Czas	Cel	Co robimy?
10 min	Przywitanie i ćwiczenie wstępne	Na początek zróbmy ćwiczenie. Lider podaje dwa hasła, np.: mail i list papierowy lub mail i sms, lub świerk i jodła, lub wirus i bakteria, lub inny przykład do porównania dwóch pojęć. Zadaniem uczestników jest podanie różnic i podobieństw pomiędzy tymi hasłami. Liderze wybierz według swojego rozeznania, co będzie pasowało uczestnikom, aby poczuli, że coś uczącego wynika z porównywania. Okazuje się, że te pojęcia są podobne do siebie i różne. W przypadku maila i listu: np. obie przekazują wiadomości, ale droga mailowa jest  znacznie szybsza. Dzięki wspólnej wymianie cech podobnych i różnych widzimy lepiej, jak i kiedy używać listu, a kiedy maila. Ćwiczenie pokazuje, że szukanie różnic i podobieństwa może pomoc w uczeniu się.
30 min	Nawiązanie do artykułu. Znajdywanie na swoim przedmiocie zastosowania trzech sposobów.	W artykule podano trzy sposoby na promowanie myślenia pojęciowego: ·       kategoryzowanie, ·       podobne i różne, ·       zastosowanie. Lider rozdaje artykuł, aby uczestnicy mogli sięgnąć do przykładów w nim zapisanych. Lider proponuje, aby każdy pomyślał o czekającym go temacie ze swojego przedmiotu. Zastanówmy się, czy da się wpleść jeden ze sposobów w nauczanie tego tematu? Można zastanowić się wspólnie nad tematem zgłoszonym przez ochotnika. Można też pokusić się o zaplanowanie w parach wykorzystania któregoś ze sposobów i przedstawienie innym uczestnikom spotkania propozycji wymyślonych przez pary.
20 min	Dyskusja: Czy te sposoby są użyteczne? Czy mamy inne sposoby, które pomagają pogłębić myślenie nad pojęciem?	Lider prosi o porozmawianie w parach i odpowiedź na pytanie: 1.     Co widzę korzystnego, a co wydaje mi się niepotrzebne dla uczenia się moich uczniów  w tych sposobach? Runda wypowiedzi Lider prosi o porozmawianie w parach i odpowiedź na pytanie: 2.     Czy widzę inne sposoby, które pomagają pogłębić myślenie nad pojęciem? Wypowiadają się chętni. Czy warto spotkać się po pewnym czasie i wymienić doświadczenia z wykorzystaniem tych sposobów? Decyzja.