Nawyki samokierującego sobą ucznia

Uczniowie potrzebują zarówno akademickich umiejętności jak i  społecznych. Ważne jest, aby uczniowie po skończeniu szkoły byli przygotowani do skutecznego rozwiązywania problemów; myślenia krytycznego, tworzenia i wprowadzania innowacji; podejmowania inicjatyw; samodzielnego kierowania swoimi działaniami; bycia odpowiedzialnymi i efektywnie komunikującymi się ludźmi, z empatią wchodzącymi w interakcje z innymi, umiejętnie współpracującymi członkami zespołu. Moglibyśmy jeszcze wymieniać długo, ale najważniejsze jest to, że to się samo nie stanie. Możemy przybliżać się do spełniania tych życzeń, zaszczepiając uczniom odpowiednie zwyczaje/nawyki i nie potrzebujemy do tego osobnego przedmiotu.

W tym wpisie propozycje, jak to można robić?

Zacząć od dobrego przykładu dawanego przez nauczycieli. 

Wiadomo, że cały klimat w klasie zaczyna się od nauczyciela. Do budowania klimatu nauczyciele nie są przygotowywani podczas studiów nauczycielskich.  Każdy musi sam dojść do tego – jak to robić. Uczniowie wnikliwie obserwują nauczyciela, wiec on sam musi być dla nich wzorem. Uczniowie chętniej coś zrobią, jeśli zobaczą, że również nauczyciel to robi. Zatem nauczyciel nie może głosić czegoś innego niż sam prezentuje. Uczniowie nie będą szanować nauczyciela i innych kolegów i koleżanki, jeśli nauczyciel sam nie szanuje uczniów. Również chętniej będą podejmować wyzwania, jeśli ich nauczyciel też je podejmuje i nie poddaje się w ich realizacji. Szczególnie ważne jest, aby uczniowie widzieli, że nauczyciel też się uczy i rozwija. Nauczyciele niechętnie przyznają się do tego, że czegoś nie wiedzą, budują swój obraz, jako osoby wszystko wiedzącej. Lepiej jest, aby uczniowie widzieli, że nauczyciel nadal się uczy, a czasami nawet popełnia błędy.

Hasło dla nauczyciela – Praktykuj to, co głosisz.

Określić wyraźnie oczekiwania i język pojęć

Ważne jest, aby szkoła przemawiała tym samym głosem, aby terminy były rozumiane w ten sam sposób. Terminy i związane z nimi oczekiwania powinny być omówione z uczniami. Dobrym sposobem jest używanie w omówieniu parafrazy, aby uwspólniać rozumienie. Terminami, które należy uwspólnić, to np.: impulsywność, brak skupienia, odpowiedzialność za siebie i za swoja naukę, pomoc koleżeńska, podejmowanie wyzwań itp. Każde z tych terminów, może być odczytane inaczej i na różnych poziomach, dlatego tak istotne jest rozmawianie – co przez to rozumiemy. Porównywanie tego z oczekiwaniami jakie są w stosunku do uczniów. Ogólny zapis (np. o odpowiedzialność) nic nie znaczy, trzeba określić, jakie zachowania/oczekiwania mają być spełnione. Tak jak w ocenianiu kształtującym – kryteria sukcesu.

Szkoły przeważnie mają regulaminy, ale są one zazwyczaj martwe lub nie są zrozumiale (na poziomie oczekiwań) przez uczniów. Dlatego trzeba poświęcić czas na zapoznanie uczniów z nimi i na uwspólnienie myślenia o oczekiwaniach. Warto to zrobić, w każdym roku szkolnym, od nowa, gdyż trudno uczniom dostosowywać się do czegoś, co powstało dawno i bez ich udziału.

Nie wszystko na raz

Nie da się pracować na wszystkich frontach na raz, prace trzeba rozłożyć. Na początek trzeba ustalić, jakie potrzeby są najważniejsze i kolejno się nimi zajmować. Najlepiej ustalić je z uczniami, wtedy jest większa nadzieja, że podejdą do nich z osobistą odpowiedzialnością.

Jeśli np. zostanie ustalone, że potrzebujemy więcej skupienia uczniów na nauce, aby osiągali wyższe wyniki, to trzeba wspólnie się zastanowić się, jakie nawyki uczniów mogą być pomocne. Warto zacząć od ich wprowadzania. Potem można zająć się następną potrzebą. Przystępowanie do wszystkich na raz zdane jest na niepowodzenie. Szkoła przeważnie wymienia wszystkie oczekiwania i liczy na ich spełnienie, określa regulamin i oczekuje, że będzie on wypełniany przez wszystkich uczniów. Regulamin [przeważnie określa kary w razie odstępstw od zapisów. Nie ma w nim świętowania sukcesu, gdyż sukces to jest zdaniem szkoły wypełnienie obowiązku.

Praca nad potrzebami wymaga świętowania sukcesu. Jeśli (w przykładzie powyższym) ocenimy, że skupienie uczniów nad nauka poprawiło się, to warto świętować sukces, zanim przejdzie się do następnych potrzeb.

Doskonalenie nawyków 

Mając już opracowane nawyki, które warto wdrożyć trzeba nad nimi pracować. Włożyć je w codzienność szkolną i poza szkolną. Najpierw warto je dokładnie omówić w uczniami. Na przykład jeśli priorytetem okaże się czytanie ze zrozumienie, to można pracować nad opanowaniem impulsywności i ruchliwości uczniów, na przykład można poświęcić czas na sposoby radzenia sobie z rozpraszaniem się. Można na przykład ćwiczyć siedzenie nieruchomo i myślenie podczas czytania. Jeśli uczniowie zaczną analizować swoje zachowanie podczas czytania, to zauważą, jak często poruszają się i rozpraszają i jak bardzo negatywnie wpływa to na ich czytanie. Uczniowie mogą dalej ćwiczyć skupienie się na czytaniu, unikać niepotrzebnego wstawania i odwracania uwagi. Uczniom trudno jest samym wyznaczyć sobie zadania, dlatego można poprosić ich o dawanie wzajemne rad. Można poprosić ich o odpowiedź na pytanie: Co byś poradził przyjacielowi, który ma ten problem?.

Łatwiej jest wymyślić radę dla kogoś, niż dla siebie.

Refleksja o uczeniu się

Nie ma głębokiego uczenia i pracy nad sobą bez refleksji. Dlatego warto zadawać uczniom pytania typu: Co spowodowało, że wytrwałeś/aś w rozwiązywaniu problemu, mimo, że miałaś/eś ochotę się poddać?; Czego nauczyłeś/aś się o swoim uczeniu się dzięki temu doświadczeniu?

Często nauczyciel zauważa, że uczeń chce się poddać, wtedy wskazane jest udzielenie mu wsparcia, można zaproponować przerwę w działaniach lub podejście do problemu z innej strony. Trzeba wprowadzić nawyk niepoddawania się i kolejnego próbowania.

Uczniowie dzięki refleksji mogą nauczyć się lepiej monitorować i diagnozować swoje działania i identyfikować strategie sukcesu na przyszłość.

Tych pięć nawyków pozwala uczniom stać się bardziej odpowiedzialnymi za siebie i siebie nawzajem (do tego dążymy wprowadzając piąta strategia oceniania kształtującego). We wprowadzaniu tych nawyków pomaga jasne stawianie celów, ale również świadome planowanie, na przykład poprzez tworzenie harmonogramów i śledzenie własnych postępów. Praca z nawykami wzmacnia głos uczniów i ich sprawczość, uczy nawyków umysłu, których uczniowie będą potrzebować, aby odnieść sukces w szkole i w życiu.

Dzięki pracy z nawykami nauczyciele zwiększają swoją zdolność do elastycznego myślenia, dostrzegają i lepiej rozumieją perspektywę uczniów, co pozwala na lepszą z nimi komunikację. To pomaga z kolei w budowaniu pewności siebie u uczniów.

Ćwiczenie słuchania uczniów, pozwala na zrozumie ich perspektywy, co może doprowadzić do zmiany sposobów nauczania, aby lepiej zaspokoić potrzeby uczniów. Nie jest łatwo rozpoznać potrzeby uczniów, konieczne jest wnikliwe słuchanie i zachęcanie ich do refleksji i wypowiadania się. Nauczycielom czasami wydaje się, że uczniowie nie potrafią określić swoich potrzeb lub poddać refleksji o tym, jak się uczą. Jednak można się przekonać, że jest inaczej, gdy zadamy im dwa pytania:

• Co z tego co dzieje się na lekcji i co robi nauczyciel pomaga ci w uczeniu się? oraz
• Co z tego co dzieje się na lekcji i co robi nauczyciel przeszkadza ci się uczyć?

Dzięki nawykom zmienia się pozycja nauczyciela w nauczaniu z wykładowcy na towarzysza ucznia. Zmienia się zatem klimat i relacje w klasie.

W artykule z którego korzystałam:

https://www.ascd.org/el/articles/the-habits-of-self-directed-learners

W nim można przeczytać o doświadczeniach szkoły, które systemowo wdraża nawyki.

Korzystałam tez z doświadczeń Studiów podyplomowych Liderów Oświaty, prowadzonych w ramach Szkoły Uczącej Się.