Rozmowy o nauczaniu – Reguły w szkole – zwiastun, dwa artykuły i scenariusz spotkania

Zwiastun

Reguły w szkole

Spotkanie przeznaczone jest dla nauczycieli, którzy chcieliby uzgodnić reguły, które będą obowiązywać w ich szkole. Ustalenie reguł przede wszystkim zapewnia uczniom bezpieczeństwo i pozwala odpowiedzialnie podchodzić do uczenia się.

Mogą to być reguły klasowe lub wspólne dla całej szkoły. Każdy z nauczycieli ma pewne reguły, którymi się kieruje, ale często uczniowie o nich nie wiedzą i też często są one różne na różnych przedmiotach, co wprowadza zamieszanie.

Celem naszego spotkania nie jest ustalenie wszystkich reguł szkolnych, taka praca zajmuje znacznie więcej czasu.  Chcemy jedynie przyjrzeć się miejscom, gdzie takie wspólne reguły by się przydały i może spróbować określić reguły dotyczące jednego z obszarów.  Jeśli uznamy, że warto wykonać taką pracę w innych obszarach i będziemy mieli na to przestrzeń, to możemy kontynuować takie spotkania w przyszłości.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………….

Artykuł 1

Reguły w szkole

Nie ma wątpliwości, że reguły są w szkole potrzebne. To one dają uczniom poczucie bezpieczeństwa.

• Uczniowie wiedzą, czego od nich się oczekuje.
• Uczniowie znają konsekwencje łamania zasad i mogą odpowiedzialnie decydować o swoim zachowaniu.
• Reguły nadają rytm, a ten jest bardzo pomocny uczniom.

Wolność jest  bardzo ceniona – szczególnie przez wszystkie młode osoby – ale w zakresie pewnych ram. Wolność bez zasad może być źle wykorzystywana. To szkoła i nauczyciele powinni być przewodnikami i pomocnikami uczniów. To my – dorośli – powinniśmy wskazywać uczniom właściwą drogę, najlepiej popierając ją własnymi przykładami. Pomyślmy: co by było, gdyby nie było np. reguł jazdy samochodem? Poruszalibyśmy się po ulicach w wielkim strachu, bo nie byłoby żadnych zasad, co mogłoby doprowadzić do licznych wypadków.

W regułach ważny jest rytm, to znaczy, że pewne zdarzenia  odbywają się cyklicznie w ustalonych terminach.

Część reguł jest zawarta w regulaminach, ale są one tak ogólne, że uczniom wypadają z głowy, o ile w ogóle wcześniej zapoznają się z nimi.

Zajmijmy się ustaleniami organizacyjnymi, które mogą być pomocne w szkole. Podam kilka przykładów:

Np. 1. Praca domowa

• Maksymalny czas, który uczeń ma poświęcić na odrabianie pracy domowej.
• Terminy zadawania pracy domowej (np. w czwartki z fizyki, a w piątki z języka polskiego).
• Termin oddawania pracy domowej do sprawdzenia.
• Czas, po którym nauczyciel oddaje uczniom sprawdzoną pracę domową.
• Sposób oceniania (lub nieoceniania) pracy domowej z danego przedmiotu.

Np. 2. Sprawdziany

• Wyznaczenie dni tygodnia na możliwość organizowania sprawdzianów z danych przedmiotów.
• Terminy oddania przez nauczyciela sprawdzonych prac uczniom.
• Sposób oceniania sprawdzianu przez nauczyciela przedmiotu.
• Sposób możliwej poprawy sprawdzianu przez ucznia.
• Terminy konsultacji udzielanych przez nauczycieli.

3. 3. Projekty. Wyznaczenie miesięcy roku szkolnego na realizację projektów z danego przedmiotu.

NP 4. Zajęcia dodatkowe. Możliwość wybrania przez ucznia zajęć dodatkowych – ich rodzaje i zasady uczestnictwa.

Może to się wydawać nadmiernym formalizmem, ale na pewno dla ucznia jest to gwarancja bezpieczeństwa. Wie, co i kiedy go spotka, może zaplanować swoja naukę i życie szkolne.

Na pewno jest to dodatkowe obciążenie dla nauczycieli, bo muszą wspólnie umówić się w sprawie ustaleń i uwzględniać je w swoim nauczaniu. Ale dzięki nim mają większe szanse na sukces w pracy z uczniami.

Mam klika pytań, które powinny być rozstrzygnięte w gronie pedagogicznym, aby zasady na różnych przedmiotach były kompatybilne.

1. Czy reguły powinny być ustalone w stosunku do uczestnictwa ucznia w lekcjach danego przedmiotu, czy może powinny być wspólne dla całej szkoły?
2. Czy reguły powinni ustalać uczniowie?
3. Czy reguły powinny mieć zapisane konsekwencje (w wypadku ich nieprzestrzegania)?
4. Czy reguły powinny zależeć od wieku uczniów?
5. Czy nieprzestrzeganie reguł przez nauczyciela powinno owocować wyciagnięciem konsekwencji wobec niego?
6. Czy ktoś powinien zatwierdzić reguły, które zaplanują nauczyciele? Jeśli tak, to kto? Może dyrektor, rodzice?
7. Co należy zrobić w przypadku nieplanowanych sytuacji?

Ad 1. Część ustaleń musi być wspólna, jak np. terminy sprawdzianów. Z mojego doświadczenia wynika, że uczniowie mogą mieć różne reguły na różnych przedmiotach. Szybko przyzwyczajają się do ustaleń. Gorsza od zróżnicowania jest nieoczekiwana zmiana reguł w czasie roku szkolnego lub w ogóle nie ustalenie zasad.

Ad 2. Bill Rogers* twierdzi (a bardzo mu ufam), że to nauczyciel ustala reguły, bo to on prowadzi nauczanie. W jednym z następnych wpisów podam sposób na wprowadzenie reguł, które Rogers zaproponował w  jednym z wywiadów. Krótko opisując: według niego nauczyciel najpierw powinien zapytać uczniów, co pomaga, a co przeszkadza im się uczyć i na tej podstawie zaproponować reguły.

Ad 4. Zdecydowanie tak. Powinny być przestrzegać tak skonstruowane, aby uczeń nie miał problemu z przestrzeganiem ich. Na różnych poziomach edukacyjnych reguły mogą się zmieniać, ale nie powinny się zmieniać w trakcie trwania roku szkolnego.

Ad 3 i 5. Drobiazgowe przepisy wraz z konsekwencjami zaciemniają obraz. Wielu uczniów nie zamierza łamać reguł. Kierując się konsekwencjami decydują się na ich przestrzeganie bądź nie. Możliwym wyjściem z sytuacji jest stworzenie aneksu z konsekwencjami. Taki aneks powinien też zawierać konsekwencje dla nauczyciela, w przypadku gdy on nie przestrzega reguł. Np. jeśli nauczyciel zrobi niespodziewaną klasówkę w nieodpowiednim dniu, to uczniowie mogą odmówić jej pisania.

W jednej ze szkół w której pracowałam była instytucja sądu szkolnego, do którego można było podać również nauczyciela.

Ten punkt jest bardzo mocno związany z mylnym poglądem, że kontrakt pomiędzy uczniem a nauczycielem zawiera tylko obowiązki ucznia. Taki kontrakt nie jest kontraktem, lecz zbiorem obowiązków ucznia.

Ad 6. Reguły powinny być spisane, dostępne dla wszystkich zainteresowanych, ale nie muszą być przez nich wcześniej akceptowane. Wspomniany Bill Rogers uważa, że to nauczyciel prowadzi proces nauczania i to on dyktuje warunki, które jego zdaniem sprzyjają osiągnięciu sukcesu przez uczniów. Wymaga to jednak od nauczyciela rozsądku, bo nie każde reguły są możliwe do przestrzegania. Zbyt restrykcyjne zasady mogą owocować ukrywaniem i próbami oszustwa.

Ad 7. Jeden z moich kolegów pedagogów Wojciech Siesicki powiedział kiedyś, że dziecko powinno się rodzić z napisem „postępuj ze mną konsekwentnie”. Wygląda to na dobrą radę, ale czasami są sytuacje wymykające się  spod kontroli. Powinny być one rozpatrywane indywidualnie, a decyzja może być podjęta dopiero po poznaniu sytuacji. To też jest duże wyzwanie dla nauczyciela, który ma do czynienia z uczniem, który na pierwszy rzut oka lekceważy reguły. Jednakże często okazuje się, że przyczyną jest tzw. „życiowy zakręt”. Na ogół pomaga szczera rozmowa i ostrzeżenie. Warto taką klauzulę dodać w aneksie z konsekwencjami, aby inni uczniowie nie czuli się niesprawiedliwie potraktowani.

*Dr Bill Rogers jest znanym edukatorem i specjalistą od wychowania, autorem świetnych książek. Pracuje na Uniwersytecie w Malbourne.

Artykuł 2

Pierwsze dni w roku szkolnym z nową klasą

 Dr Bill Rogers jest znanym edukatorem i specjalistą od wychowania, autorem świetnych książek. Pracuje na Uniwersytecie w Malbourne. Profesor udzielił wywiadu m.in. dla Teacher magazine.

Ponieważ bardzo cenię sobie zarówno publikacje Billa Rogersa, jak i jego wykłady (udało mi się go usłyszeć na jednej z konferencji OSKKO), zagłębiłam się w wywiad z przyjemnością i przekażę Wam kilka wspaniałych wskazówek.

Bill Rogers zwraca uwagę na bardzo ważny moment rozpoczęcia pracy z klasą i ustalenia obowiązujących zasad.

Jego zdaniem bardzo ważne są pierwsze spotkania z uczniami. Mam taką samą opinię. Zasady wprowadzane na początku są akceptowane przez uczniów, za to ich późniejsza zmiana spotyka się z oporem uczniów. Nawet, gdy znamy niektórych uczniów wcześniej, to i tak wszyscy z nich oczekują ustalenia zasad pracy w danym roku. Ustalanie reguł i rozmowa na ten temat buduje relacje i zaufanie pomiędzy nauczycielem i uczniami.

Zacznijmy więc od ustalenia zasad i rutynowo – od organizacyjnych procedur. Przykłady: zasada wchodzenia do sali lekcyjnej;  określenie sygnału do rozpoczęcia nauki; określenie miejsc siedzących dla poszczególnych uczniów; dopuszczalny poziom hałasu; możliwość (lub nie) picia w czasie lekcji; sposób utrzymania porządku w sali lekcyjnej; podsumowanie lekcji; opuszczanie sali lekcyjnej. To wszystko nauczyciel ma przeważnie przemyślane, ale tylko w swojej głowie. Teraz powinien ten plan przedstawić uczniom, a także wraz z uzasadnieniem swoich propozycji. Uzasadnienie ma być oparte na zadbaniu o bezpieczeństwo fizyczne i psychiczne uczniów, sprawiedliwe traktowanie i przede wszystkim stworzenie warunków do efektywnej nauki. Kluczem jest zrozumienie przez uczniów, że te zasady mają na celu stworzenie im warunków do uczenia się i  nie są objawem opresji oraz ograniczania uczniów. Istotne jest przedstawienie zasad jako czegoś, co da uczniom poczucie bezpieczeństwa i pomoże im się uczyć.

Zasady przedstawione przez nauczyciela nie są do negocjacji. Nie jest dobrym pomysłem tworzenie zasad przez uczniów lub krytykowanie tych przedstawionych przez nauczyciela. To nauczyciel organizuje proces uczenia się  uczniów. Uczniowie powinni jedynie zrozumieć genezę zasad, dlaczego właśnie takie zasady określa nauczyciel. Można wcześniej porozmawiać z uczniami: w jakich warunkach czują się bezpieczni i co im pomaga, a co przeszkadza się uczyć. Opinie uczniów mogą posłużyć nauczycielowi do opracowania zasad.

Wychodząc z założenia, że każdy uczeń ma prawo do bezpieczeństwa i szacunku oraz prawo do efektywnej nauki, można wprowadzić takie zasady, które te prawa będą respektować.

Zatem zasady nie stanowią „umowy dwustronnej”, są raczej „rozumieniem praw i obowiązków”.

Bill Rogers proponuje przedstawić zasady na plakacie z odniesieniem się do praw ucznia, np.: „Wszyscy mamy prawo do szacunku, dlatego nie podnosimy głosu i nie krzyczymy na innych” lub „Aby dobrze tutaj się uczyć, ustalamy, że przychodzimy na lekcje punktualnie i mamy przygotowane materiały; jeśli chcemy zabrać głos, to podnosimy rękę i czekamy na swoją kolej, itp.”

Często można usłyszeć opinię o wprowadzaniu dyscypliny: trzeba zacząć ostro i ewentualnie dopiero po pewnym czasie zacząć „odpuszczać”.

Rogers odpowiada na tę opinię anegdotą z pierwszych lat jego pracy w szkole. Dostał wtedy radę: „Nie uśmiechaj się przed Wielkanocą”. Ta sugestia jest absurdalna. Nauczanie i budowanie dobrych relacji powinno być powiązane i powinniśmy zaczynać pracować tak od samego początku.

Jest możliwe, aby być jednocześnie stanowczym, jak i pełnym szacunku w stosunku do uczniów. Każdy z nauczycieli musi przemyśleć swoja rolę, która polega na dobrym wypełnianiu swojego zawodu. Celem nauczyciela nie powinno być przyjaźnienie się z uczniami, ani też przygotowanie ich do egzaminów. Celem jest bycie przewodnikiem ucznia na jego drodze uczenia się. Potrzebna jest równowaga pomiędzy prowadzeniem procesu nauczania i procesu wychowawczego. Ten stosunek zaczyna się tworzyć już w pierwszych tygodniach pracy z klasą i dobrze jest go właściwie zaplanować.

Zasady potrzebne są też dlatego, że można się do nich odwołać. Jest różnica pomiędzy upominaniem uczniów typu: „Czy moglibyście być cicho?” lub „Proszę, nie rozmawiajcie”, a powołaniem się na zasady i nie zaczynaniem lekcji bez uprzedniego dostosowania się uczniów do reguł.

Najlepiej, gdy zasady sformułujemy w pozytywny sposób, czyli np. „jesteś punktualny”, a nie – „nie spóźniasz się”.

Jeśli spotkamy ucznia, który łamie zasady, to warto z nim porozmawiać o tym, jak jego zachowanie przeszkadza innym i łamie ich prawa.

Bill Rogers ma radę dla nauczycieli, szczególnie dla tych, którzy dopiero zaczynają pracę, aby zadawali pytania innym nauczycielom i szukali w nich wsparcia. Zwykle nauczyciele z pewnym doświadczeniem chętnie pomagają innym, a nawet – zaproszeni – idą na obserwację lekcji. Takie obserwacje uczą obie strony, nauczyciel obserwowany może dostać informację, której nie jest w stanie pozyskać sam, gdy prowadzi lekcje, a nauczyciel obserwujący może skorzystać z dobrej praktyki nauczyciela prowadzącego lekcje. Ważne jest, aby nie być samotnym w pracy wychowawczej. Wiele szkół wpisuje w plan początku roku rozmowy o pierwszych dniach w szkole, czas na dyskusje i wzajemną pomoc.

Określenie zasad i postaranie się o zrozumienie ich przez uczniów to duża praca ze strony nauczyciela.

Więcej możecie wysłuchać lub przeczytać pod linkiem:

https://www.teachermagazine.com.au/articles/behaviour-management-episode-1-dr-bill-rogers-on-starting-the-new-year?utm_source=CM&utm_medium=Trending&utm_content=Top5Podcasts

………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Scenariusz spotkania

Reguły w szkole

Przed poprowadzeniem spotkania lider:

1. Rozmawia z dyrektorem na temat wyboru tematu.
2. Rozmawia z dyrektorem, że chce przeprowadzić takie spotkanie i uzyskuje jego aprobatę i ew. zapewnienie, że dyrektor będzie na spotkaniu lub zachęci nauczycieli do uczestnictwa.
3. Zaprasza nauczycieli ustnie lub pisemnie do uczestnictwa w spotkaniu.

Ad 3. Propozycja ogłoszenia:

Drodzy nauczyciele, proponuję Wam spotkanie w dniu …. o godzinie …. na temat tworzenia reguł klasowych i szkolnych. Reguły przede wszystkim zapewniają uczniom bezpieczeństwo. Mogą to być reguły klasowe lub wspólne dla całej szkoły. Każdy z nas ma pewne reguły, którymi się kieruje, ale często uczniowie o nich nie wiedzą i też często są one różne na różnych przedmiotach, co wprowadza zamieszanie. Zastanowimy się, jakie reguły warto wprowadzić, a może uda nam się uwspólnić reguły szkolne. Spotkanie potrwa najwyżej 1,5 godziny. Serdecznie zapraszam, osoby chętne proszę o zapisanie się na listę i przeczytanie trzech krótkich artykułów, które wykorzystamy podczas naszego spotkania.

 

4. Przekazuje trzy teksty do przeczytania osobom, które zadeklarują chęć uczestnictwa w spotkaniu.

 

Scenariusz rozmowy o nauczaniu – Reguły

 

Czas	Cel	Co robimy?
5 min	Wprowadzenie – wspomnienie	Czy w mojej karierze nauczycielskiej ustalenie reguł przydało się? Jeśli tak, to jaka to była reguła i okoliczności jej wykorzystania? Od powyższego pytania można zacząć spotkanie. Warto poprzedzić je krótką rozmową w parach, aby uczestnicy przypomnieli sobie tę sytuację z przeszłości.
5 min	Korzyści z reguł	Jakie korzyści z reguł mogą mieć uczniowie i nauczyciel? W trakcie gdy uczestnicy podają korzyści, prowadzący zapisuje je w dwóch kolumnach – dla uczniów, dla nauczyciela. Zapisanie na tablicy. Podpowiedź dla prowadzącego z artykułu: ·       Uczniowie wiedzą, czego się od nich oczekuje. ·       Uczniowie znają konsekwencje łamania zasad i mogą odpowiedzialnie decydować o swoim zachowaniu. ·       Reguły nadają rytm, a ten jest bardzo pomocny uczniom.   Prowadzący: Celem naszego spotkania nie jest ustalenie reguł szkolnych, taka praca zajmuje lata. Chcemy jedynie przyjrzeć się miejscom, gdzie takie wspólne reguły by się przydały i może opracować reguły dotyczące jednego z obszarów.  Jeśli uznamy, że warto wykonać taką pracę w innych obszarach i będziemy mieli na to przestrzeń, to możemy kontynuować takie spotkania.
5 min	W obszarze  czego warto ustalać reguły?	Prowadzący podaje przykłady z artykułu: Praca domowa, sprawdziany, zachowanie w klasie, rozpoczynanie lekcji, itp. Burza mózgów i zapisanie na tablicy propozycji podanych przez uczestników. Na tym etapie nie oceniamy propozycji, zapisujemy wszystkie, które uczestnicy zaproponują.
10 min	Rytm	Prowadzący pyta: Co oznacza rytm w regułach i dlaczego on jest korzystny dla uczniów? Jeśli uczestnicy nie wiedzą, o co pyta prowadzący, to wyjaśniamy na przykładzie: Dlaczego warto ustalić stały termin klasówek (np. piątek z fizyki)? lub dlaczego warto określić jeden sposób opuszczania sali lekcyjnej? Dla prowadzącego podpowiedź: wszystko, co jest przewidywalne, daje uczniom poczucie bezpieczeństwa i pewności, a ustalone reguły zachowania wchodzą w krew i uczniowie wykonują je automatycznie. TĘ CZĘŚĆ MOŻNA POMINĄĆ, JEŚLI PROWADZĄCY UZNA, ŻE NIE WARTO O TYM DYSKUTOWAĆ.
5-10 min	1. pytanie z artykułu	8.     Czy reguły powinny być ustalone w stosunku do uczestnictwa ucznia w lekcjach danego przedmiotu, czy może powinny być wspólne dla całej szkoły? Wracamy do propozycji obszarów, które warto „opatrzyć” regułami. Po ustaleniu przy każdym obszarze wpisujemy literki: ·       P – indywidulane na przedmiocie ·       W – wspólne szkolne ·       P/W – część reguł wspólnych, a część przedmiotowych Prowadzący: Za chwilę wybierzemy jeden obszar oznaczony P/W i do niego ustalimy reguły w rozdzieleniu na P i W.
10 min	Pytanie nr 2.	9.     Czy reguły powinni ustalać uczniowie? Prowadzący cytuje opinię Billa Rogersa (artykuł drugi), a uczestnicy głosują, czy zgadzają się z jego zdaniem.   Komentarz prowadzącego: Każdy nauczyciel powinien wprowadzać reguły na swój sposób. Jeśli ktoś chciałby skorzystać z propozycji Rogersa, to może przeczytać o niej w drugim artykule. Chętni dzielą się swoją opinią i uzasadnieniem. TA CZĘŚĆ TEŻ OPCJONALNIE, JEŚLI SPOTKANIE BĘDZIE PRZEBIEGAŁO SPRAWNIE.
20 min	Ustalanie reguł w jednym z obszarów	Wracamy do propozycji obszarów, które warto „opatrzyć” regułami i wybieramy jeden z nich z oznaczeniem P/W. Jakie reguły trzeba w tym obszarze określić? Prowadzący: Nasze ustalenia mają pasować do naszej szkoły, a nie być uniwersalne. W parach na postitach uczestnicy proponują reguły. Prowadzący czyta je i kategoryzuje, tak aby się nie powtarzały. NP. w obszarze Sprawdziany, do jednej kategorii zaliczamy wszystkie reguły mówiące o terminie zapowiedzi sprawdzianu a w innym miejscu odkładamy wszystko co dotyczy prawa do poprawy sprawdzianu itd. Do tak przygotowanych kategorii reguł, można przyporządkować literkę W lub P w zależności od tego, czy da się określić wspólną regułę dla szkoły (wszyscy nauczyciele na nią się zgadzają), czy może ona różnić się na poszczególnych przedmiotach. Prowadzący:  Te ustalenia są jedynie propozycją. Trzeba je przedyskutować ze wszystkimi nauczycielami, również nieobecnymi na spotkaniu. Można przedstawić propozycję i poprosić o opinie innych nauczycieli.
20 min	Pytanie nr 3.	10.  Czy reguły powinny mieć zapisane konsekwencje (w wypadku ich nie przestrzegania) i czy konsekwencje powinny też dotyczyć nauczyciela? Weźmy przykład 1. Jedna z reguł dotyczy konieczności zapowiedzi sprawdzianu na tydzień wcześniej. Nauczyciel nie zapowiada z odpowiednim terminie sprawdzianu. Co wtedy się dzieje? Chwila rozmowy na ten temat. Weźmy przykład 2. Reguła jest taka, że nauczyciel fizyki robi poprawy sprawdzianu w następnym tygodniu po oddaniu prac. Uczeń nie przychodzi na poprawę i domaga się osobnego terminu. Czy nauczyciel fizyki ma obowiązek zorganizować dla ucznia poprawę? Chwila rozmowy na ten temat. Ten przykład dotyka też pytania: Co robimy w sytuacjach szczególnych. Jak postępujemy w sytuacji, jeśli uczeń nie mógł uczestniczyć w poprawie z ważnych powodów? Ważne jest, aby tak określić regułę, aby była jednoznaczna i uwzględniała sytuacje szczególne. Podsumowanie tej części: Nie ma zasad określania reguł, ale muszą one być jednoznaczne, zrozumiałe dla uczniów i uwzględniać sytuacje szczególne. Jak widać praca nad regułami jest żmudna, ale warto ją wykonać. Wtedy zarówno uczniowie, jak i rodzice i nauczyciele w sytuacjach konfliktowych mogą się na nie powoływać.
10 min	Określenie dalszej pracy nad regułami.	Wracamy do propozycji obszarów, które warto „opatrzyć” regułami. Głosowanie: Decyzja, czy wstrzymujemy prace nad regułami, czy ją kontynuujemy. Jeśli decyzja jest na tak, to weryfikujemy listę tych obszarów, którymi warto się zająć w przyszłości i ustawiamy je w kolejności do pracy nad nimi. Określamy plan pracy nad opracowaniem reguł do obszaru. Można zaproponować pracę polegającą na przygotowaniu propozycji indywidualnych lub w parach (dotyczących wszystkich obszarów, lub w podziale obszarów na pary) , a potem na krótkim spotkaniu w szerszym gronie uzgodnienie wersji.
5 min	Zakończenie	Runda: Co było dla mnie ważne w tym spotkaniu? Prowadzący dziękuje uczestnikom za spotkanie.