W tym wpisie przedstawiam trzy pułapki, w które może wpaść lider/dyrektor w trudnej rozmowie. Są to: odchodzenie od tematu, zakładanie intencji rozmówcy i skupianie się na tym – co już było. W pierwszej części odniosę się do rozmowy dyrektora lub dyrektorki z nauczycielką lub nauczycielem, a w drugiej do rozmowy: nauczyciela i nauczycielki z uczniem i uczennicą.
Pułapka #1 Zbaczanie
W trudnej rozmowie bardzo łatwo jest zboczyć z tematu. Dzieje się tak dlatego, że rozmówca broniąc się zmienia temat. Może np. powiedzieć: „Inni nie mają dobrego zdania o twoim zarządzaniu” i wtedy rozmowa przenosi się na rozmowę o innej osobie i na inny temat. Aby nie dać się przekierować na inny temat, warto na samym początku ustalić, co będzie przedmiotem rozmowy i jeśli rozmowa zbacza, to wracać do zapowiedzi. Ta zapowiedź musi być wcześniej dobrze przemyślana. Jeśli określimy ją jako – „Moją intencją jest zrozumienie twojego punktu widzenia”, to głównym celem będzie wysłuchanie rozmówcy, ale gdy powiemy – „Moim zamiarem jest pomóc ci z planem osiągnięcia zamierzeń”, to celem jest znalezienie rozwiązania i zaplanowanie działań. Wyznaczenie intencji na początku rozmowy pomaga skupić się na temacie.
Pułapka #2 Postrzeganie intencji rozmówcy
Czasami źle odczytujemy intencje rozmówcy, szczególnie, gdy mamy za sobą nieudane wcześniejsze z nim rozmowy. Zakładamy, że osoba ma nieczyste intencje i wiemy już, jak się zachowa podczas rozmowy. Uprzedzamy się do niej. To blokuje zmianę w zachowaniu rozmówcy.
Warto pilnie obserwować rozmówcę. Powstrzymać się od osądu. Dzielić się spostrzeżeniami, np.: „Zauważyłam, że właśnie przewróciłeś oczami, kiedy wspomniałem o nowym pomyśle”. Obserwacja jest faktem, a percepcja postrzegania sytuacji jest już interpretacją. Dopiero po obserwacji można przejść do sprawdzenia swojej interpretacji. Można na przykład zapytać: „Wnioskuję, że objawem tego jest to, że nie zgadzasz się z propozycją? Czy mam rację?”. Takie pytanie daje przestrzeń na szczerą rozmowę. Rozmówca może się zastanowić i zgodzić się lub nie z interpretacją.
Pułapka #3 Skupienie się na przeszłości
Ta pułapka częściowo łączy się z poprzednią. Złe doświadczenia z przeszłości, poprzednie rozczarowania, mogą rzutować na nastawienie i przebieg rozmowy. Mogą też być samospełniającą się przepowiednią.
Jeśli dana sytuacja się powtarza, to z dużym prawdopodobieństwem można sadzić, że nie zadbano o jej zmianę w przeszłości. Możliwe, że ty sam nie zadbałeś wcześniej o zmianę. Może ci się wydawać, że reagowałeś właściwie, np. mówiłeś na ten temat wiele razy, ale jeśli nie przyniosło to rezultatów, to znaczy, że dawałeś na to jednak przyzwolenie. Kluczem wyjścia z tej pułapki jest udzielanie szczerych informacji zwrotnych, bez intencji skrzywdzenia drugiej osoby lub jej „naprawy”.
Mów – czego chcesz, a nie – czego nie chcesz. Na przykład: zamiast powiedzieć „Nie chcę, żebyś popełniał tak wiele błędów”, powiedz: „Chcę, abyś poprawił swoją skuteczność”.
Postawy typu: musisz, nie powinieneś, przestań itp., budzą reakcję obronną, która zamyka rozmowę.
Podstawową wskazówką jest orientowanie się na przyszłości, a nie przeszłości. Nie rozważajmy błędów przeszłości, ale zastanawiajmy się, jak ich można w przyszłości uniknąć.
Czy unikanie tych pułapek może pomoc również nauczycielowi w trudnych rozmowach z uczniami? Wydaje się, że tak.
Weźmy pułapkę pierwszą – zbaczanie. Naturalną tendencja nauczyciela jest „naprawienie całego ucznia” za jednym zamachem. Dlatego nauczyciel stara się poruszyć wszystkie tematy i intencja spotkania się rozmywa. Dodatkowo przy wzmożonym ataku uczeń przyjmuje pozycją obronną, która nie sprzyja zmianie. Zasada – mniej znaczy lepiej – sprawdza się. Warto wyjawić intencję spotkania uczniowi i jej się trzymać.
Postrzeganie intencji rozmówcy – nauczyciele często wiedzą, jak uczniowie się zachowają. Przypisują im złe intencje. Nawet posądzają ich o złośliwość, lenistwo i świadomą niechęć do uczenia się lub złego zachowania. Jednak szkoła jako system nie jest tu bez winy. Karanie i nagradzanie czyni swoje żniwo. Warto sprawdzać z uczniem, czy dobrze się odczytujemy jego zamiary i intencje. Nawiązując pełna zrozumienia rozmowę z uczniem dajemy mu szansę na szczerość i planowanie zmiany.
Skupienie się na przeszłości – naturalne jest odnoszenie się w rozmowie z uczniem do jego poprzednich dokonań, czyli do przeszłości. Mówimy, że informacja zwrotna powinna odnosić się do już wykonanej pracy ucznia. Jednak Dylan Wiliam (światowy lider oceniania kształtującego) zwraca uwagę, że informacja zwrotna ma się odnosić do przyszłości, a nie przeszłości, czyli – co trzeba lepiej wykonać w przyszłości. Podobnie jest w rozmowie, jeśli stale podkreślamy „winy” ucznia, to wzbudzamy w nim tylko obronę i brak nadziei na przyszłość. Dobra rozmowa z uczniem, to taka, w której on sam znajdzie dla siebie pomysł na poprawę w przyszłości.
Inspiracja artykułem Marlene Chism
