Badać czy leczyć?

Mam wiele sprzecznych uczuć związanych z badaniami edukacyjnymi. Może zresztą nie tylko edukacyjnymi. Wiem, że to pewnie jest obrazoburcze, ale ja po prostu im nie dowierzam. Obawiam się, że często nie są rzetelne. I nie dlatego, że badacze nie są rzetelni, lecz dlatego, że nie są wzięte pod uwagę pewne czynniki mające wpływ na badane zjawisko.
Pewien czas temu słyszałam o badaniach w sprawie zażywania narkotyków w szkole. Wniosek z badań był następujący: w szkołach publicznych biorą, a w szkołach niepublicznych nie biorą. Badacz przeprowadzał wywiady z dyrektorami szkół. Nietrudno zrozumieć, że dyrektor szkoły prywatnej starał się zminimalizować sprawę, gdyż bał się o nabór do swojej szkoły, zaś dyrektor szkoły państwowej liczył na pomoc władz w walce z nasilającym się zjawiskiem w jego szkole. Może zresztą się mylę i powody są inne, ale wnioski z badań są co najmniej wątpliwe.
Pani Ewa Wojdyłło w swojej książce pt. My rodzice dorosłych dzieci podaje wyniki prac jednego z badaczy, który odkrywa, że samotne matki źle wychowują synów. Wniosek został wyciągnięty z badań nad chłopcami zażywającymi narkotyki, jako przyczynę patologii badacz podaje niewłaściwe wychowanie chłopców przez same matki. O ojcach nie wspomina, bo ojcowie wcześniej już odeszli od żon i dzieci..
Denerwują mnie również cykliczne badania na temat szkodliwości np. aspiryny. W swoim życiu przeżywałam już kilka razy okresy zachwytu nad tym lekiem i też „naukowe’ przestrogi przed jego zażywaniem. Przypomnijmy sobie również badania na temat – masło, czy margaryna. I jak tu wierzyć badaczom?
Druga sprawa to mało korzyści wynikających z badań. Samo mierzenie przecież nic nie zmienia. To trochę tak jak z lekarzem, który proponuje: Czy mam postawić samą diagnozę, czy też leczyć? Fakt, czasami w poważnych schorzeniach bez właściwej diagnozy pacjent nie wyzdrowieje. Ale najważniejsze jest jednak leczenie, a decyzja o jego rodzaju może być podjęta intuicyjnie na podstawie objawów. Czasami jednak lepiej jest nie przeszkadzać organizmowi, który sam podejmie działania samolecznicze. Jedno jest pewne, sama diagnoza nie wystarczy, trzeba wyciągnąć wnioski i podjąć działania.
Podobnie jest w edukacji, sama diagnoza nic nie zmienia, trzeba leczyć lub wierzyć w samouleczenie. W kwestii leczenia w dziedzinie edukacji jest lepiej niż w medycynie, bo istnieją wskazówki typu: zapalenie płuc – antybiotyk. W edukacji tak już nie jest, bo jeśli okazuje się, ze uczniowie nie potrafią np. czytać ze zrozumieniem, to – no właśnie co?
Dlatego jestem przeciwna marnowaniu czasu na diagnozowanie szkół. Wszystko, co wychodzi w takim badaniu, jest szkołom przeważnie wiadome. Badanie zewnętrzne ze względu na swoją ogólność nie może wnosić odkrywczych informacji. Jedynie wewnętrzna uczciwa samoocena, może wykryć coś zaskakującego i jednocześnie dać wskazówki, jak sytuację naprawić lub zmienić.
Natknęłam się na artykuł  (http://www.for.org.pl/pl/aktualnosci/1/1269) – Prezentacja FOR: Szkołę mą widzę kosztowną autorstwa Wiktora Wojciechowskigo, Lecha Kaliny i Aleksandra Łaszka.
Przeczytałam: „Polskie szkoły pustoszeją i drożeją: w ciągu dekady liczba uczniów spadła o jedną trzecią, nauczycieli jest prawie tylu, co na początku wieku, a wydatki na edukację wzrosły o ponad 40 proc. W rezultacie wśród krajów OECD w Polsce przypada prawie najmniej uczniów na nauczyciela, a polscy nauczyciele uczą znacznie mniej niż ich zagraniczni koledzy. Wynagrodzenia nie motywują ich zresztą do bardziej wytężonej pracy”
Wszystko poparte przekonującymi badaniami, wykresami i zestawieniami. Propozycji rozwiązań brak.
„Autorzy zachęcają do podjęcia dyskusji nad dostosowaniem polskiej edukacji do przemian demograficznych, co dałoby oszczędności dla budżetu państwa i pozwoliłoby przeznaczyć część uwolnionych środków na motywacyjny system wynagrodzeń nauczycieli i inne potrzeby edukacji”
Spójrzmy, co piszą autorzy:
1. „Gdyby nauczyciele w Polsce poświęcali na prowadzenie zajęć tyle czasu, co ich koledzy
za granicą, dydaktyką zajmowałoby się 273 tys. pedagogów, tj. o 148 tys. ( 35 proc.) mniej
niż teraz. Na jednego nauczyciela przypadałoby wtedy 19,6 ucznia, czyli więcej o około 4,5 niż średnio w krajach OECD”
Ukryta jest tu informacja o małej liczbie godzin pensum polskiego nauczyciela. Karta nauczyciela broni tych ustaleń. Zmieniać kartę? Ale czy jest gwarancja, że wpłynie to na poprawę jakości edukacji?
2. „Przy efektywnym zarządzaniu zasobami kadrowymi zmniejszenie zatrudnienia w polskim systemie edukacji nie musiałoby wpłynąć negatywnie na liczebność klas.”
Jeśli tak miałoby być, to pensum musiałoby się zwiększyć, co mogłoby odbić się na jakości nauczania.
Trwa dyskusja – ile właściwie godzin pracuje nauczyciel. Niektórzy uważają, że można tę liczbę policzyć. Mnie się wydaje, że jest to nie do zrobienia. Zakłada się, że nauczyciel oprócz zajęć dydaktycznych (pensum), przygotowuje się do lekcji, odbywa zebrania w radzie pedagogicznej i z rodzicami, nieustannie się dokształca itd. Prawda jest taka, że jeden nauczyciel robi to przez cały czas, a inny godziny swojej pracy ogranicza do minimum. Nie można tego sprawdzić, bo też włożona praca często nie przekłada się na efekty. Spotkałam się wiele razy z propozycją, aby nauczyciele pracowali w szkole tak jak inni pracujący – 40 godzin tygodniowo. Podczas pracy mogliby wykonywać wszystkie nałożone na nich obowiązki. Problemem numer są braki lokalowe – nie ma miejsca w polskich szkołach dla nauczycieli pracujących 8 godzin. Na tym można by zakończyć dyskusję, ale jest jeszcze jeden aspekt, z którego nie zdają sobie sprawy osoby spoza oświaty. Dobry nauczyciel nie kończy pracy po wyjściu ze szkoły, on „niesie” swoich uczniów do domu, myśli o nich, rozwiązuje problemy. Każdy, kto miał okazję znać choć jednego dobrego nauczyciela, wie, że jego praca to nie tylko18 godzin tygodniowo.
3. „W 2008 r. przeciętna klasa w polskiej podstawówce liczyła 19 uczniów, wobec średniej 21,6 dla krajów OECD. Na poziomie edukacji średniej niższej przeciętna klasa liczyła 24 uczniów, wobec średniej 23,7 dla krajów OECD”
Trzeba odróżnić sytuację miasta i wsi. W Polsce mamy na wsiach małe szkoły i często mało dzieci w klasach. Za to w dużych miastach są klasy przepełnione. Badania pokazują tylko średnią.
Na wsiach jest więcej szkól podstawowych, może dlatego tak przedstawiają się dane. Jednak likwidacja małych szkół (nie rozpatrując się, czy byłaby to dobra decyzja) pociągnęłaby za sobą koszty dojazdu dzieci do szkół, co już teraz jest w wielu gminach trudnym problemem.
Zainteresowało mnie, że w szkołach podstawowych w Polsce i w Finlandii jest tyle samo dzieci w klasach, ale w szkołach średnich mamy znacznie liczniejsze klasy niż w Finlandii. Przywołuje Finlandię, gdyż nie raz zwracano uwagę na dobrą oświatę w tym kraju.
4. „Szacunki Banku Światowego pokazują, że podniesienie pensum dydaktycznego nauczycieli w Polsce z 18 godzin do 24 godzin tygodniowo, a więc wciąż poniżej średniej dla krajów OECD, oznaczałoby redukcję etatów o 70 tys. czyli o 14 proc. Ten ruch oznaczałby oszczędności około 1,6 mld złotych rocznie dla budżetu państwa.”
Ciągle mówimy o pensum. Trzeba jednak pamiętać, że zwiększenie pensum nie idzie w parze z jakością nauczania. Gdyby nakazać nauczycielom uczyć 36 godzin tygodniowo, to na pewno niewiele by nauczyli. Gdzieś trzeba się zatrzymać. MEN wprowadza od roku tzw. godziny karciane, nie są one przeznaczone na normalne lekcje, nauczyciel powinien je wykorzystać na zajęcia pozalekcyjne. Pensum więc wzrasta, ale nie spowoduje to oszczędności.
5. „Przeciętne wydatki publiczne na ucznia szkoły podstawowej w odniesieniu do wielkości PKB na mieszkańca są w Polsce jednymi z najwyższych wśród krajów OECD. W przypadku uczniów gimnazjów i liceów relacja ta kształtuje się jednak w Polsce poniżej średniej dla krajów OECD.”
Porównajmy się do Finlandii, gdzie wskaźnik wynosi – 18. W Polsce – 25, a przeciętnie w krajach OECD – 20. To są dane dotyczące szkoły podstawowej, za to w szkołach średnich jest już równo – Finlandia i Polska – po 22,  a średnia OECD – 24. Złożoność tego problemu mnie przytłacza, nie umiem się ustosunkować do finansów, gdyż na wydatki ma wpływ wiele czynników.
6. „Tempo awansu zawodowego polskich nauczycieli należy do najszybszych wśród krajów OECD, a rozpiętość zarobków między grupą początkującą a najwyższą – do największych wśród tych krajów”
Obecny system awansu wtedy, gdy powstawał wydawał się  bardzo rewolucyjny i obiecujący. Okazało się jednak, że jest zbyt prosty, i większość nauczycieli szybko osiągnęła pułap. W czasie pokonywania szczebli awansu nauczyciele byli zmotywowani do wysiłku, ale widząc koniec ścieżki, przestawali się starać. MEN próbuje wymyślić nowy system lub zreformować już obecny.
Mój pomysł, to awans poziomy. Dyrektor obarcza odpowiedzialnością nauczyciela za dodatkową pracę i go za nią wynagradza. Byłby to awans tymczasowy, bo w przyszłym roku ten przywilej mógłby otrzymać inny nauczyciel. Ale jest szansa, że nauczyciele staraliby się dodatkowe obowiązki spełniać dobrze.
Myślę też o naśladowaniu systemu USA, tam każdy nauczyciel musi wykazać się odpowiednią liczbą punktów zdobytych przez uczestnictwo w doskonaleniu. Gdyby rynek szkoleń dla nauczycieli był uwolniony i każdy z nauczycieli mógł wybrać sobie szkolenie zgodnie ze swoimi potrzebami, to możliwe, że nauczyciele taki system zaakceptowaliby.
Jak dotąd, wiemy, że jest źle, ale nie wiemy, co zrobić, aby było dobrze.
Może przyjrzeć się dokładniej tej Finlandii?