Wszyscy zauważamy spadek zaangażowania uczniów w naukę i w uczestniczenie w lekcję. Znalazłam artykuł Douglasa Fishera, Nancy Frey i Alejandro Gonzalez pt. 4 wskazówki dotyczące lepszego zaangażowania uczniów.
Razem z inicjatywą – Frajdą z nauczania – szykujemy artykuł o angażowaniu uczniów w naukę i w lekcje z praktycznymi i wypróbowanymi pomysłami uczestników Frajdy. W grudniu go opublikujemy na stronie ok nauczania.
Artykuł z którego teraz korzystam jest długi, ale postaram się z niego wyciągnąć tylko praktyczne wskazówki dla nauczycieli – jak można poprawić sytuację i wtrącić też swoje trzy grosze.
W artykule zawarta jest bogata literatura, wiec chętnych zachęcam do zajrzenia do artykułu.
- Relacje i sens
- Relacje są fundamentem dla zaangażowania.
Zdrowe relacje nauczyciel–uczeń mają duży potencjał przyspieszania uczenia się uczniów (Hattie, 2023).
- Sens uczenia się. Uczniowie muszą uznać, że treści jakich się uczą są dla nich ważne.
Obie te sprawy są możliwe do wykorzystania, ale tylko wtedy, gdy sami uczniowie uznają, że relacje są dla nich dobre i że widzą dla siebie ważność tego, czego się uczą. Nie może to być tylko opinia samego nauczyciela.
Budowanie relacji i sensu można ćwiczyć. Autorzy artykułu proponują dwie strategie:
- Praca nad relacjami
Znaleźć ucznia, do którego trudno dotrzeć i spróbować nawiązać (lub odbudować) z nim relację. Może to wyglądać w ten sposób, że codziennie przez 10 dni z rzędu prowadzimy z uczniem dwuminutową rozmowę – na korytarzu, podczas przerwy lub w powrotnym autobusie. Nie rozmawiamy o szkole, ale na inny intersujący dla ucznia temat. Można też powiedzieć coś o sobie, aby uczeń nie odbierał rozmowy jako wypytywanie, ale nie za dużo. Ważny jest uczeń i jego zainteresowania.
- Zwiększanie znaczenia
Znaczenie w uczeniu się może odgrywać kluczową rolę w zaangażowaniu uczniów, ale znaczenie zależy od postrzegania przez ucznia wartości tego czego się uczy. Dlatego warto powiązać program nauczania z skojarzeniem osobistym i użytecznością. Na przykład nauczyciel geografii prowadzący zajęcia na temat oceanów może zapytać, kto był kiedyś na plaży nad oceanem. Jednak najważniejsze jest, aby uczeń widział, że może wiedzę zastosować. W przypadku wspomnianego nauczyciela geografii może on zademonstrować, w jaki sposób koncepcje dotyczące temperatury oceanu i prędkości wiatru można wykorzystać przy prognozowaniu skutków huraganu. Może to zachęcić uczniów do kariery w zawodzie meteorologa.
Nauczyciel może postarać się wyjaśnić uczniom, dlaczego to czego się uczą jest sensowne, na przykład dlaczego stawiamy przecinki, albo dlaczego uczymy się o procentach.
- Wysokie oczekiwania
Badania pokazują, że wyniki nauczania zależą od oczekiwań jakie ma w stosunku do uczniów nauczyciel. Rubie-Davies w 2020 roku przeprowadziła badania nad dwoma grupami uczniów szkól podstawowych, którzy miały takie same osiągniecia w nauce. Zmienną były oczekiwania nauczyciela – uczniowie, których nauczyciele przeceniali ich umiejętności, osiągali lepsze wyniki niż ci, których nauczyciele nie doceniali ich umiejętności.
Jak rozumiem chodzi o wiarę w możliwości uczniów i to każdego ucznia.
Nauczyciele mający wysokie oczekiwania, wyznaczają ambitne cele i kryteria sukcesu. Aby uczniowie mogli sprostać wysokim oczekiwaniom, trzeba połączyć ambitne cele uczenia się z regularnymi informacjami zwrotnymi, aby uczniowie mogli monitorować swoją naukę. Trudno jest realizować te same oczekiwania w stosunku dla wszystkich uczniów, ale dążymy do tego, aby uczniowie osiągnęli wszyscy ten sam poziom, dlatego ważna jest współpraca uczniów, umożliwienie im wzajemne nauczania.
Nauczyciel powinien okazywać zaufanie uczniom i wiarę, że są w stanie sprostać jego oczekiwaniom. Służą temu wzmacniające komunikaty i gotowość udzielania pomocy przez nauczyciela i innych uczniów.
- Wytrwałość
Nastawienie na rozwój, które propaguje Caroll Dweck jest uznane przez wielu nauczycieli, ale gdy przychodzi do oceniania, to liczy się sam wynik, a nie włożony wysiłek. Nauczyciele mówią uczniom, że popełnianie błędów jest naturalnym elementem uczenia się, ale ganią uczniów za ich popełnianie. Oceny stopniami rzadko angażują uczniów do nauki.
Angażowaniu sprzyja (Reeves i in., 2023):
- Poczucie, że jest się kompetentnym w tym, co się robi.
- Zrozumienie znaczenia tego, czego się uczymy.
- Otrzymywanie przydatnych informacji zwrotnych na temat kolejnych kroków w nauce.
- Posiadanie możliwości wyboru i podejmowania decyzji
Warto zweryfikować sposoby oceniania uczniów pod kątem ich zaangażowanie w naukę. Trzeba oddzielić produkt i proces. Oceny w postaci stopni powinny być wykorzystywane do raportowania postępów w nauce i porównaniu do nauczanych standardów, a ocena kształtująca do pomagania uczniom w uczeniu się. Po pierwsze trzeba oddzielić ocenę sumującą (stopnie) od oceny kształtującej (informacji zwrotnej). Inną wskazówką jest stosowanie w trakcie uczenia się tylko oceny kształtujące, która pomaga się uczyć.
Motywujące jest również dawanie uczniom możliwości poprawy, co rozwija wytrwałość, odporność i zachęca do szukania pomocy.
- Kontrola
Nauczyciele mogą stwarzać warunki i stosować korzystne praktyki nauczania, ale to uczeń ma kontrolę nad swoim procesem uczenia się. Nie oznacza to, że nauczyciel może powiedzieć, że on dołożył starań, a uczniowie się nie nauczyli. Oznacza to, że powinniśmy celowo zmieniać praktyki nauczania, aby uczniowie sami kierowali swoją nauką. O tym mówi piata strategia oceniania kształtującego: Wspomaganie uczniów, by stali się autorami procesu swojego uczenia się.
Dzielenie się kontrolą polega na uczeniu uczniów samoregulacji. Kiedy uczniowie przyzwyczają się do zewnętrznego umiejscowienia kontroli, zwracają się do nauczyciela o pomoc i instrukcje, a to często ich ubezwłasnowolnia. Wzmocnienie wewnętrznego poczucia kontroli uczniów wymaga wzmocnienia ich umiejętności samoregulacji.
Wskazówki dla nauczyciela (Fisher i in., 2023):
- Poznaj obecny poziom zrozumienia przez uczniów tematu.
- Określ cele i oczekiwania i poinformuj o nich uczniów
- Wybierz takie metody nauczania, które pomogą uczniom w opanowaniu materiału.
- Przekazuj uczniom informacje zwrotne i traktuj błędy jako okazję do nauki.
- Monitoruj postępy uczniów i dostosowuj nauczanie.
- Organizuj wspólną naukę uczniów i wzajemne nauczanie.
Moim zdaniem te wskazówki są spójne z koncepcją oceniania kształtującego.
Dodatkowo warto włączyć uczniów w określanie celów, dawać im możliwości wyboru i podejmowania decyzji oraz regularnie wykorzystywać ocenę koleżeńską. Na przykład można raz na tydzień polecić uczniom zostawienie na stoliku nauczyciela wykonanych przez nich zadań do oceny koleżeńskiej.
Informacja wrotna powinna być rzetelną informacją, a nie nagrodą lub karą.
Takie postepowanie kultywuje aktywne uczenie się i dają uczniom pewność siebie, zachęca do podejmowania wyzwań.
