Nadeszły czasy, gdy nie można traktować uczniów jedynie jako odbiorców procesu nauczania, konieczne jest włączenie ich w ten proces. W tym wpisie – jak to można robić?
Ocenianie kształtujące promuje partnerstwo w nauczaniu i uczeniu się, dlatego proponowane pomysły wpisze w strukturę pięciu strategii oceniania kształtującego.
I . Określanie i wyjaśnianie uczniom celów uczenia się i kryteriów sukcesu.
- Włączenie uczniów w określanie celów uczenia się i kryteriów sukcesu.
Wszyscy jesteśmy przekonani o tym, że ważne jest, aby wiedzieć jaki jest cel i jak możemy się przekonać, czy cel osiągnęliśmy (kryteria sukcesu). Ale jeszcze lepiej, o ile jest to możliwe, określić cel i kryteria razem z uczniami. Określaniu celu może służyć zapytanie uczniów – co chcieliby na dany temat wiedzieć, a określaniu wspólnemu kryteriów sukcesu może pomoc technika pracy wzorcowej. Polega ona na tym, że nauczyciel pokazuje uczniom dobrze wykonaną pracę i pyta dlaczego ona jest dobra, wtedy uczniowie określają kryteria dobrej pracy.
Wspólnie określone cele i kryteria angażują uczniów i zwiększają nadzieję, na efektywniejsze spełnienia przez nich kryteriów.
- Dbanie o refleksję uczniowską – czego się nauczyliśmy, czy osiągnęliśmy zakładany cel.
Bez refleksji nie ma uczenia się. To właśnie podejmując refleksję, uczeń uczy się głębiej, a nie tylko zapamiętuje fakty. Nigdy nie jest szkoda czasu na refleksję. Warto urozmaicić uczniowską refleksję, zdając uczniom na koniec lekcji różne pytania. Grupa nauczycieli tak zwanych Okejek stworzyła pomoc dydaktyczną – pudełko refleksji, które proponuje wiele sposobów na aktywowanie refleksji uczniowskiej.
- Organizowanie w klasie dyskusji, zadawanie pytań i zadań dających informacje, czy i jak uczniowie się uczą.
- Zadawanie przez uczniów pytań
Przede wszystkim umożliwienie i wręcz zachęcanie uczniów do zadawania pytań. Dzięki nim nauczyciel może zorientować się, jak przebiega proces uczenia się uczniów i wprowadzić do nauczania pożądane zmiany.
Pozyskiwanie informacji zwrotnej od uczniów i dostosowywanie do niej nauczania jest sednem oceniania kształtującego. Właśnie poprzez zadawanie pytań przez uczniów i uczniom, taką informację można uzyskać.
- Pytanie uczniów o opinię
Nauczyciel może uzyskać wiele informacji pytając uczniów, jak chcieliby być nauczani. Jacek Strzemieczny na Studiach Podyplomowych Liderów Oświaty proponował nauczycielom zadanie dwóch pytań uczniom:
- Co z tego co robię, pomaga Ci się uczyć?
- Co mógłbym robić inaczej?
Pytania „sprawdziły się” i nauczyciele otrzymali pomocne im w nauczaniu odpowiedzi.
- Więcej słuchania niż mówienia
Podczas tradycyjnej lekcji znacznie więcej mówi nauczyciel niż uczniowie. Warto dać się wypowiedzieć uczniom. Szczególnie warto poznać ich opinie, co już na dany temat wiedzą. Dzięki temu nauczyciel może zorientować się, co już uczniowie znają i potrafią i zacząć nauczanie w odpowiednim miejscu oraz tak zorganizować nauczanie, aby uczniowie uczyli się od siebie nawzajem. Uczniowie uczą się wiele od siebie wzajemnie, niektórzy uważają, że więcej niż od nauczyciela.
- Stosowanie technik pozyskiwania od uczniów odpowiedzi
Na techniki proponowane przez ocenianie kształtujące składają się: zadawanie pytań otwartych, polecenie określenia odpowiedzi w parach, przeznaczenie czasu na zastanowienie się nad odpowiedzią, losowanie uczniów do udzielenia odpowiedzi, wykorzystywanie błędnych odpowiedzi uczniów. Wprowadzane jako zwyczaj do nauczania pomagają uczniom zaangażować się w proces uczenia się.
Dla mnie szczególnie ważne jest pozyskiwanie odpowiedzi w parach (pozwala uczniom przedyskutować temat z partnerem uczyć się wzajemnie od siebie) oraz losowanie do odpowiedzi, to powoduje że wszyscy uczniowie muszą być przygotowani do jej udzielenia.
III. Udzielanie uczniom takiej informacji zwrotnej, która przyczyni się do ich widocznych postępów.
- Budowanie pewności siebie u uczniów i poczucia kompetencji
Służy temu przekazywanie uczniom informacji zawrotnej o ich pracy i procesie uczenia się. Informacja zwrotna powinna zawierać – to co uczeń zgodnie z wcześniej określonymi kryteriami sukcesu – zrobił dobrze, co i jak może poprawić i jak może się dalej rozwijać. Dzięki informacji zwrotnej uczeń wie, jak ma poprawić swoją pracę i jak ma się doskonalić. Informacja zwrotna nie może być łączona z oceną stopniem. Dzięki temu może być przekazywana w bezpiecznych dla ucznia warunkach i może służyć poprawie jego uczenia się.
- Stwarzanie warunków do bezpiecznego podejmowania wyzwań i ryzyka.
W tym odejście od oceniania sumującego na rzecz oceniania kształtującego, czyli na ocenianie poprzez przekazywanie uczniom informacji zwrotnej o ich pracy. Jeśli uczniowie wiedzą, że nie będą oceniani stopniami (które będą miały wpływ na ich ocenę końcową), to są bardziej skłonni do podejmowania wyzwań.
- Umożliwianie uczniom, by korzystali wzajemnie ze swojej wiedzy i umiejętności.
- Budowanie więzi w klasie, poprzez tworzenie jednej uczącej się „drużyny”, stwarzanie warunków do wzajemnego uczenia się.
Tworzenia ducha współpracy, który poprowadzi uczniów do uczenia się od siebie i dla siebie. Uczenie uczniów proszenia o pomoc i korzystania z niej oraz uczenie uczniów wykorzystywania oceny kształtującej koleżeńskiej. Ocena koleżeńska nie tylko pomaga nauczycielowi w ocenianiu, ale również pomaga uczniom się uczyć.
- Przykład idzie z góry.
Jeśli chcemy, aby uczniowie współpracowali musimy sami dać im w tym zakresie przykład. Dobrze współpracujący nauczyciele, którzy uczą się od siebie wzajemnie mogą być bardzo dobrym wzorem do naśladowania.
- Włączanie uczniów w tworzenie norm i obowiązujących zasad.
Istnieje wiele sposobów na tworzenie ich wspólnie, jednym z nich jest:
poproszenie uczniów o określenie „Jakie nawyki, umiejętności i/lub skłonności wykazuje dobry uczeń?” ; kategoryzowanie określeń; zadecydowanie – które z określeń mogą być normą w klasie.
- Wspomaganie uczniów, by stali się autorami procesu swojego uczenia się.
- Pozostawienie uczniom możliwości wyboru
Wybór zwiększa odpowiedzialność uczniów. Czym go więcej, tym więcej odpowiedzialności i samodzielności. Można to sprawdzić np. dając uczniom prace domowe do wyboru. Wtedy okaże się, że uczniowie pilniej odrabiają prace domowe.
Uczniowie lubią mieć wpływ na podejmowane decyzje w klasie. Wybór daje im taka możliwość.
- Celebrowanie uczniowskich sukcesów, zamiast skupianie się na porażkach.
Celebrowanie i świętowanie sukcesów buduje u uczniów poczucie własnej wartości oraz poczucia sensu uczenia się. Świętować trzeba nawet małe sukcesy. Pomaga to uczniom w motywacji do dalszego uczenia się i nadaje sens uczęszczania do szkoły.
Bardzo ważne dla uczniów jest zobaczenie i docenienie, że się czegoś nauczyli.
- Przekazywanie odpowiedzialności za proces uczenia się uczniom.
Wiadomo, że to uczeń się uczy, i nie można go zmusić do uczenia się. Warto, aby uczniowie o tym wiedzieli i sami planowali swój proces uczenia się oraz brali za niego odpowiedzialność. Pomaga w tym kultywowanie autonomii, umożliwianie wyboru i samodzielnych decyzji.
- Koncentracja na procesie, a nie na samym efekcie.
Proszenie uczniów, aby uzasadniali swój sposobów rozumowania i swoje opinie.
Najważniejsze jest dochodzenie do rozwiązania i uzasadnianie jego rozwiązania.
Uczenie się to proces, a nie tylko efekt końcowy.
Wszystko, co czyni, że uczniowie czują się na pokładzie angażuje ich w proces uczenia się, a zaangażowanie jest motorem dla motywacji.
