Pierwszy w tym roku szkolnym wpis uzupełniony o przykłady z praktyki nauczycieli w ramach inicjatywy Frajda z nauczania.
Od lat trwa w edukacji debata na temat tego, czy praca domowa w szkole jest niezbędna, potrzebna, a może szkodliwa? Szczególnie teraz, gdy cały czas grozi nam powrót do nauczania zdalnego, temat jest bardzo istotny.
Zamiast eliminować prace domowe profesor Cathy Vatterott proponuje ją przemyśleć, tak aby lepiej służyła uczeniu się uczniów.
Uczniowie nie mają motywacji do odrabiania pracy domowej, ponieważ nie sądzą, aby była ważna i potrzebna. Nauczanie często polega na przydzielaniu zadań i sprawdzaniu, uczniowie są biernymi odbiorcami i nie czują, że w tym chodzi o nich samych. Cel pracy domowej leży po stronie nauczyciela, a nie ucznia (Kohn, 2006).
Spojrzymy, w jaki sposób uczy się umiejętności małe dziecko. Ono samo z przyjemnością ćwiczy wiązanie butów, chodzenie, rzucanie piłką itp. i jest dumne, gdy opanuje te umiejętności.
W przypadku nauki akademickiej nie doceniamy wrodzonego pragnienia dziecka, aby być mistrzem i nie ufamy, że ono wie, jak te mistrzostwo osiągnąć. Dlatego polecenie wykonania zadania domowego, tego samego dla wszystkich uczniów nie jest zbyt dobrym pomysłem. Takie zadanie nie uwzględnia, jak dany uczeń się uczy i czy wykonanie zadania wpłynie na jego rozwój.
Kluczowe słowa związane z przemyślana praca domową to: wybór, razem, bez oceny, przyjemność, sens i sprawdzanie.
Artykuł wzbogacony jest przez przykłady nauczycieli praktyków biorących udział w inicjatywie – Frajda z nauczania: Grażyna Bogusławska, Beata Fiszer, Jolanta Gęca, Magdalena Grzeszkiewicz- Brzęcka, Barbara Jaworowicz, Bożena Rakowska, Monika Soroka, Danuta Sterna, Joanna Sułek, Michał Szczepanik, Beata Wilmanowicz, Karina Wójcik, Żaneta Wójcik.
- WYBÓR
Podstawowa wskazówka to umożliwienie wyboru pracy domowej (Anderson, 2016).
Wybór pracy domowej może uwzględniać wybór zadań spośród zaproponowanych. Uczeń decyduje, czy praca domowa pomoże mu w uczeniu się. Uczniowie przeważnie nie mają wyboru w kwestii tego, czego mają się uczyć, ale mogą mieć wybór – jak się tego będą uczyć.
Weźmy na przykład cel w postaci nauczenia się tabliczki mnożenia. Można zaproponować uczniom wybór w postaci:
- Stwórz własną metodę zapamiętywania tabliczki mnożenia. Może to być stworzenie wiersza, piosenki rapowej, fiszek, rysunku, plakatu, wykresu itp.
- Podziel się swoim pomysłem na lekcji z innymi uczniami.
- Przećwicz swoją metodę przez najbliższy tydzień.
- W piątek po sprawdzianie, oceń na ile Twoja metoda była skuteczna.
Przykłady nauczycieli:
Barbara Jaworowicz; fizyka; Szkoła Podstawowa w Skulsku
Bardzo dobrym pomysłem na pracę domową jest wykonanie prostych doświadczeń. Uczniowie chętnie takie doświadczenia wykonują, często włączają do zabawy rodziców. Oto przykład doświadczenia, które może być przeprowadzone przez każdego ucznia w domu.
Praca domowa do tematu lekcji: Ruch zmienny, Klasa VII fizyka
Wykonaj doświadczenie polegające na wyznaczeniu wartości prędkości średniej. Możesz wybrać marsz, bieg, spacer, jazdę rowerem, ruch samochodzika zabawki lub zaproponuj inny przykład.
Wykonaj kolejne czynności:
- zmierz długość drogi,
- zmierz czas potrzebny na przebycie tej drogi, pomiaru czasu dokonaj trzykrotnie, oblicz czas średni,
- oblicz wartość prędkości średniej za pomocą wzoru V= ,
- do pracy możesz dołączyć zdjęcie, rysunek lub filmik z przeprowadzonego doświadczenia,
- na początku następnej lekcji zaprezentujesz wyniki swojej pracy.
Grażyna Bogusławska nauczycielka języka francuskiego w SLO nr 2 w Warszawie
Przykład pracy domowej do wyboru:
Z wprowadzonego na lekcji słownictwa WYMYŚL pracę, która pomogłaby je zapamiętać np. ułóż krzyżówkę, wymyśl zdania z lukami, ułóż dialog w którym brakuje pewnych słów, o które chodzi, przedstaw nowe słowa w postaci rysunków.
Michał Szczepanik nauczyciel biologii w szkole w Poczesnej
Wybierz dla siebie zadanie domowe.
- W czasie słonecznego dnia słonecznik może wyparować około jednego litra wody, brzoza (o 200 tysiącach liściach) – 60-70 litrów, a w dniach szczególnie gorących, przy małej wilgotności powietrza nawet do 400 litrów. Wyjaśnij, jakie to ma znaczenie dla środowiska?
- Porównaj budowę zewnętrzną liścia lipy i jarzębiny. Różnice i podobieństwa przedstaw w tabeli.
- Zaplanuj i przeprowadź doświadczenie za pomocą, którego sprawdzisz, po której stronie blaszki liściowej (górnej, czy dolnej) jest więcej aparatów szparkowych. Do doświadczenia wybierz liść o gładkiej blaszce liściowej.
Jolanta Gęca nauczycielka wychowania fizycznego
Nie zadaję moim uczniom prac domowych. Proponuję natomiast challenge- wyzwanie.
Np.: Proponuję Ci wyzwania sportowe, w których tylko Ty decydujesz jaki rodzaj wysiłku podejmiesz, kiedy i gdzie.
Challenge obejmuje 4 rodzaje wyzwań w zależności od upodobań i stopnia wytrenowania:
JAZDA NA ROWERZE – wysiłek w postaci jazdy ciągłej na rowerze (pod uwagę bierzemy liczbę km).
BIEG – wysiłek w postaci biegu ciągłego (liczba km).
MARSZ – wysiłek w postaci marszu ciągłego w terenie (liczba km).
KROKI – łączna liczba kroków pokonanych każdego dnia.
Wyzwanie podejmujesz przez 3 kolejne dni w ciągu najbliższych dwóch tygodni.
Jak dokumentować podjęte wyzwanie?: Prześlij na TEAMS w wiadomości prywatnej skierowanej do mnie zrzut ekranu lub zdjęcie z aplikacji monitorującej aktywność. Aby zadanie mogło być zaliczone zdjęcie to powinno zawierać:
– datę treningu,
– rodzaj aktywności (marsz, bieg, jazda na rowerze),
– łączny czas treningu,
– mapę pokonanej trasy (obowiązkowo dotyczy wyzwania nr 1,2,3),
– liczbę pokonanych kroków (wyzwanie nr 4).
Monika Soroka nauczycielka języka polskiego w szkole Podstawowej
Przekonaj mnie, że znasz treść lektury. Ty decydujesz, które zadanie zrobisz i Ty decydujesz o ilości.
1.Ułóż krzyżówkę, w której wykażesz się znajomością „Zemsty”.
2. Ułóż kartkówkę sprawdzającą znajomość „Zemsty”. Pamiętaj, by podać odpowiedzi.
3. Sporządź mapę myśli, dzięki której przekonasz nauczyciela, że dobrze poznałeś lekturę.
4. Podaj własny sposób na przekonanie nauczyciela o Twojej znajomości lektury.
- RAZEM
Drugi pomysł to umożliwienie uczniom odrabianie zespołowe pracy
domowej (np. w parach).
Możliwe, że wtedy udział jednego z uczniów może być większy niż drugiego, ale efekt będzie taki, że obaj opanują dany materiał.
Na przykład może to być ułożenie wspólnie planu wypracowania, napisanie wypracowania indywidualnie i porównanie obu wersji.
Przykłady nauczycieli:
Joanna Sułek nauczycielka matematyki w Szkole Podstawowej nr 3 w Mińsku Mazowieckim
Pracę domową zadaję sporadycznie. Zdarza się to najczęściej przy pracy projektowej, która wymaga zebrania danych lub użycia narzędzi niedostępnych w szkole. Bywa, że młodzież pracująca nad projektem chce spotkać się poza szkołą, aby wspólnie zaplanować lub wykonać część pracy. Przykładowo: uczniowie wykonując grę dydaktyczną, tworzą plansze, pionki czy karty z materiałów, których obróbka byłaby w szkole trudna lub wręcz niemożliwa. Również czasochłonne wykonanie lapbooka, mapy myśli czy modelu bryły czasem wymaga poświęcenia na tę pracę czasu po lekcjach.
Staram się jednak, aby jak najwięcej uczniowie pracowali w szkole, a jak najmniej w domu. Uważam, że czas po szkole, to ich czas na odpoczynek, pasje pozaszkolne a przede wszystkim czas bycia z bliskimi.
Grażyna Bogusławska nauczycielka języka francuskiego w SLO nr 2 w Warszawie
Przykłady pracy domowej odrabianej zespołowo:
- Przygotuj lekcję na zadany temat, która poprowadzisz z kolegą/koleżanką.
- Przygotujcie w parach lub w trójkach karty do gry w Taboo. Zastosujcie słownictwo z danego pola leksykalnego np. kolory, ubrania, zawody itp. Podczas następnej lekcji zagramy w przygotowaną przez Was grę.
- Nieocenianie pracy domowej.
Ocenianie pracy domowej stopniem niweluje sens i cel jej wykonania. Praca domowa ma pomóc uczniowi w uczeniu się, a nie zmusić go do wykonania zadania. Ocenianie powoduje, że uczniowie odpisują prace domową, aby tylko nie otrzymać oceny negatywnej.
Najlepiej, gdy uczniowie rozumieją i są przekonani, że praca domowa pomoże im w nauce i aby wzięli odpowiedzialność za swój proces uczenia.
Jeśli dajemy uczniom możliwość odmowy wykonania zadania domowego i jednocześnie poddajemy refleksji efektywność procesu uczenia się, to uczeń ma szansę zobaczyć prawdziwy cel wykonywania pracy domowej.
Prostym sposobem na przekonanie się o sensowności pracy domowej jest skonstruowanie sprawdzianu zawierającego polecenia z prac domowych.
Przykłady nauczycieli:
Karina Wójcik, język niemiecki, Zespół Szkół Publicznych w Szewnie
Nieocenianie pracy domowej to sposób na przekonanie ucznia do tego, że to nie ocena jest celem, a opanowanie, dopracowanie danej umiejętności.
Moje sposoby:
– zadane ćwiczenie sprawdzam na forum klasy: jeden z uczniów czyta (chętny lub wskazany) i pracujemy na błędzie bez oceniania jakimkolwiek stopniem, jedynie informacją zwrotną. Dopiero za drugim razem z pracy z tej samej umiejętności stawiam ocenę sumującą,
– uczniowie czytają swoje rozwiązania i uzasadniają odpowiedź. W ten sposób sprawdzam tok rozumowania bez konsekwencji w ocenie
– sprawdzanie koleżeńskie (pary lub grupy). Uczniowie porównują swoje odpowiedzi, ustalają wersję wspólną i prezentują wyniki na forum, również pracujemy na błędzie.
Bożena Rakowska Szkoła Podstawowa nr 3 w Sulechowie klasa 1
Najczęściej zadawaną pracą domową w mojej klasie jest zadanie związane z czytaniem. Uczniowie dostają do czytania dwa teksty o dwóch poziomach trudności. Sami wybierają, któremu poświęcą czas. Czasami o wyborze decyduje treść, czasami rodzaj czcionki a zdarza się, że rysunki wokół tekstu. Są uczniowie, którzy czytają teksty razem z rodzicami, bawiąc się czytaniem. Jeden wyraz czyta rodzic, jeden dziecko. Jedno zdanie czyta rodzic, jedno dziecko. Im bliżej drugiego semestru klasy pierwszej, uczniowie otrzymują do czytanych w domu tekstów zadania typu: narysuj lub ulep z plasteliny bohatera przeczytanego tekstu. Rozwiąż krzyżówkę lub ułóż zagadkę. Wypisz 5 wyrazów opisujących bohatera lub narysuj go. Jeżeli praca wymaga kryteriów, tak jak czytanie, to do każdej, uczniowie takie kryteria sukcesu otrzymują.
Danuta Sterna nauczycielka matematyki w I SLO w Warszawie
Nie oceniałam prac domowych, ale je sprawdzałam. Na plakacie narysowałam drzewo z gałęziami oznaczonymi imionami uczniów. Za każdą zrobioną pracę domową (niezależnie, czy dobrze, czy źle) wieszałam uczniowi na jego gałęzi wisienkę. Liczba wisienek nie przekładała się na stopień, ale uczniowie śledzili liczbę owoców na swojej gałęzi. Mimo, że to byli licealiści bardzo ich cieszyło drzewo prac domowych.
Beata Wilmanowicz
Od września uczę w klasie 1 SP, nie zadaję zadań domowych, dzisiaj przygotowałam pierwsze zadanie rozwojowe z dokładną instrukcją dla rodziców, o sposobie oceniania przy pomocy informacji zwrotnej.
Cel : Nauczę się pięknie czytać tekst:
To Ola i Ala. Ola ma 2 lale. Lale Oli to Lola i Tola. Ela to lala Ali. Ala ma dom dla lali. Ola ma dla lali auto.
Kryteria sukcesu:
- Czytam płynnie
- Czytam głośno
- Czytam wyraźnie
- Czytam w równym tempie
Informacja dla rodziców: Informacja zwrotna nauczyciela będzie dotyczyła kryteriów. Płynne czytanie dotyczy całościowego czytania wyrazów, Głośne czytanie, to takie, żeby było dobrze słyszalne. Czytanie wyraziste to czytanie całościowe, bez tzw. połykania końcówek. Czytanie w równym tempie bez przyspieszania i bez zbyt długiego zatrzymywania się. Tekst, dla niektórych może być prosty, dlatego należy skupić się na technice czytania. Dzieci przy kryteriach otrzymają informację podaną światłem (zielony – jest świetnie bezbłędnie; pomarańczowy – trzeba ćwiczyć tę umiejętność, czerwony – są duże braki, wymaga poprawy). Dzieci znają ten sposób i świetnie go rozumieją.
- Zadawanie pracy domowej, która ma szansę być dla ucznia przyjemna.
Przede wszystkim warto zadbać o to, aby uczeń wiedział, jak pracę domową ma wykonać i aby był w stanie ją wykonać.
Zawsze patrzyłam zdziwiona, że nauczyciele matematyki, szybko po opublikowaniu zadań maturalnych przystępują do ich rozwiązania. Zdałam sobie sprawę, że czynią tak, gdyż potrafią je zrobić i mają z tego satysfakcję.
Jeśli zaś uczeń nie potrafi wykonać pracy, to powinien móc uzyskać pomoc. Można polecić uczniom wybór kilku wariantów pracy domowej, od łatwego do trudnego.
Dobrze to ilustrują tak zwane bukiety matematyczne – zbiór zadań matematycznych Gdańskiego Wydawnictwa Oświatowego. Można zaproponować:
- Sprawdź regułę matematyczną na trzech podanych liczbach: 3, 5, 8.
- Sprawdź regułę matematyczną na trzech podanych liczbach: 101, – 234, 3/8.
- Pokaż, że reguła jest prawdziwa dla dowolnej liczby.
Przykłady nauczycieli:
Grażyna Bogusławska nauczycielka języka francuskiego w II SLO w Warszawie
Przykłady prac domowych:
- Przygotuj dla kolegów kartkówkę z nowego materiału gramatycznego lub leksykalnego.
- Znajdź w Warszawie miejsca, które jakkolwiek łączą się z Francją, wyjaśnij ich nazwy, zrób mapkę jak do nich dotrzeć.
Karina Wójcik, język niemiecki, Zespół Szkół Publicznych w Szewnie
Zadawanie prac domowych sensownych, dla mnie nierozłączenie wiąże się celem lekcji. Zmieniłam nazwę „praca domowa” (Hausaufgabe) na „zadanie do celu” (Aufgabe zum Ziel/ AzZ). Zapisując taką nazwę uczeń widzi, że ma ona sens i koreluje z celami lekcji. Przy zadawaniu pracy podkreślam, którego celu lekcji ona dotyczy. Mobilizuje to także mnie do zadawania sensownych prac i jeśli takiej nie znajdę lub byłoby to wymyślanie na siłę, to po prostu w ogóle z takiej pracy rezygnuję. Zasadą jest także ustalenie z uczniami dnia bez pracy domowej (na dwie godz. niemieckiego w tygodniu ustalamy jeden taki dzień) i wtedy zadaję pracę dla chętnych, którą zawsze sprawdzam na ocenę sumującą (jeśli jest to praca poniżej 4 to uczeń decyduje czy taką ocenę chce otrzymać).
Żaneta Wójcik Szkoła Podstawowa nr 36 w Tychach – nauczyciel plastyki i techniki
Nauczanie przedmiotu ściśle związanego ze sztuką to nie tylko historia sztuki ale przede wszystkim działania twórcze. Dziecko stara się stworzyć własny świat i na swój własny sposób rozwija swoje umiejętności, kształtując własną osobowość. Praca domowa z plastyki, z uwagi na tak małą ilość godzin lekcji z tego przedmiotu, jest bardzo dobrą formą motywowania do działania twórczego. Jednak takie działanie powinno dziecku sprawiać przede wszystkim przyjemność, pobudzać jego zmysły oraz pomysłowość.
Jedna z zadanych przeze mnie prac domowych, polegała na wyszukaniu obrazu znanego lub nieznanego artysty i odtworzeniu go poprzez własną interpretację. Można zrobić to za pomocą dowolnej techniki oraz wykorzystać dowolny wizerunek. Uczniowie bawią się elementami charakteryzacji, fotografią, programami komputerowymi oraz kredką, pędzlem i ołówkiem. W tego typu pracy domowej, nie ma znaczenia talent i predyspozycje artystyczne. Najważniejszy jest akt tworzenia i przyjemność, wynikająca z tego aktu.
- Zadawanie prac domowych sensownych
Najlepiej, gdy uczeń widzi sens w pracy domowej. Sens można zobaczyć poprzez zauważenie, że praca domowa pomaga w uczeniu się. Ale również można zadawać prace domowe, które są dla uczniów same w sobie intersujące. Może to być propozycja przeprowadzenia wywiadu, przeprowadzenia i opracowania ankiety na intersujący młodych ludzi temat, wyrażenia swojej osobistej opinii itd.
Przykłady nauczycieli:
Beata Fiszer nauczycielka języka polskiego w Gdyńskim Ośrodku Doskonalenia Nauczycieli
Staram się dbać o różnorodność proponowanych uczniom zdań. To stwarza większe szanse, że trafię w upodobania i predyspozycje każdego ucznia.
Kilka przykładów zadań:
1.Układanka trimino: porozcinaj elementy, ułóż, wklej do zeszytu/zrób zdjęcie.
- 2. Znajdź w internecie (albo wykonaj samodzielnie dowolną techniką) ilustrację do wybranej zwrotki wiersza. Tekst i ilustrację prześlij na Classroom.
Każdy uczeń dostaje krótką informację zwrotną do wykonanego zadania.
- Napisz e-mail do swojej polonistki. Poproś w nim, aby … [tu wpisuję coś, na czym aktualnie uczniom zależy, a co jest realne, na przykład: aby w tym tygodniu nie było już żadnej pracy domowej, aby przesunąć termin omawiania lektury]. Uzasadnij swoją prośbę tak, aby mnie przekonać.
- Czasem zadaję pracę domową spersonalizowaną – inną dla każdego ucznia. Tak się dzieje po sprawdzeniu wypracowań (ocenianych informacją zwrotną). Pracą domową jest np. napisanie kilku zdań (tych, których brakowało w wypracowaniu), poprawienie błędów językowych albo ortograficznych.
Od czasu do czasu pytam uczniów: Po co wam zadaję to zadanie? Robię tak szczególnie wtedy, gdy wydaje mi się, że zadanie może być nużące, ale uważam je za konieczne dla wyćwiczenia jakiejś umiejętności.
Magdalena Grzeszkiewicz- Brzęcka nauczyciela języka polskiego w Szkole Podstawowej nr15 w Koninie
Generalnie jestem przeciwna pracy domowej, ale prowadzenie „Lekturownika” to w większości praca w domu w czasie czytania lektury. Pozostałe zadawane prace są dobrowolne, a ich wykonanie uczniowie mogą potraktować jako argument przy samoocenie na półrocze i koniec roku. Zadaje czasem prace projektowe do wykonania w zespołach. Na zakończenie omawiania lektury chętni uczniowie przygotowują quizy, które rozwiązujemy w czasie lekcji.
- Sprawdzanie prac domowych
Jest konieczne! Uczeń chce i powinien wiedzieć, czy pracę wykonał dobrze. Spójrzmy na uczącego się języka obcego. Jeśli tylko wykona ćwiczenie i nikt nie sprawdzi jego pracy, to błędy popełnione mogą się utrwalić i szybko uczący się zniechęca. Poza tym każdy chce, aby jego praca była zauważona. Nauczyciel nie musi sprawdzać wszystkich prac, bo to może mu zająć za wiele czasu, ale może podać uczniom prawidłowe rozwiązania (przygotować je na tablicy przed lekcją), aby sami sprawdzili, czy dobrze wykonali zadania lub może polecić ocenę koleżeńską.
Przykłady nauczycielek
Karina Wójcik, język niemiecki, Zespół Szkół Publicznych w Szewnie
Sprawdzanie prac domowych przybiera na mojej lekcji różne formy:
– sprawdzanie koleżeńskie/ samoocena – uczniowie sprawdzają sobie nawzajem lub sami wg podanego klucza, w razie wątpliwości proszą mnie o pomoc,
– sprawdzam osobiście pracę wylosowanego ucznia, w tym czasie inni uczniowie czytają swoje rozwiązania. Za jednym razem mogę sprawdzić pracę nawet na ocenę jednemu uczniowi i jest okazja, żeby pozostali też otrzymali informację do swoich prac.
Bożena Rakowska Szkoła Podstawowa nr 3 w Sulechowie klasa 1
Prace wykonane przez uczniów sprawdzam następnego dnia, prosząc o odczytanie i pokazanie wykonanej pracy. Odnoszę się wówczas do przekazanych kryteriów sukcesu. Często z zadań wykonanych w domu robimy wystawę, co pozwala na sprawne odniesienie się do każdej pracy. Dziecko musi czuć, że doceniłam jego pracę i wysiłek jaki w nią włożyło.
Więcej na temat prac domowych można przeczytać:
Anderson, M. (2016). Learning to choose, choosing to learn: The key to student motivation and achievement. Alexandria, VA: ASCD.
Kohn, A. (2011). The case against grades. Educational Leadership, 69(3), 28–33.
Vatterott, C. (2014). Student-owned homework. Educational Leadership, 71(6), 39–42.
Vatterott, C. (2015). Rethinking grading: Meaningful assessment for standards-based learning. Alexandria, VA: ASCD.
Vatterott, C. (2018). Rethinking homework: Best practices that support diverse needs. ASCD.
Wiliam, D. (2016). The secret of effective feedback. Educational Leadership, 73(7), 10–15.
Korzystałam z artykułu Cathy Vatterott
https://www.teachermagazine.com/au_en/articles/teachers-bookshelf-rethinking-homework
