Za moich czasów nie mówiło się o prokrastynacji, ale ostatnio słyszę o niej coraz częściej. Oznacza – odkładanie czegoś w czasie, zwlekanie. Jest czymś więcej niż objawem złego zarządzania czasem. Czasami może być powiązana z depresją, lękiem, stresem, samotnością i zmniejszoną satysfakcją z życia. Badania opublikowane w Journal of the American Medical Association (JAMA) w styczniu 2023 r. dotyczą powiązania prokrastynacji z poważnymi problemami ze zdrowiem psychicznym, odczuwaniem bólu, niezdrowym stylem życia, gorszymi psychospołecznymi czynnikami zdrowotnymi, a nawet chorobami układu krążenia. Wiadomość nie jest dobra – zwlekanie jest szkodliwe dla zdrowia. Niestety presja specjalistów wywierana na osoby zwlekające, powoduje błędne koło, gdyż presja utrwala prokrastynację.
Aby rozwiązać problem prokrastynacji, trzeba zrozumieć psychologiczne przyczyny prokrastynacji.
Sprawę utrudnia ustalenie, co jest przyczyną, a co skutkiem.
Może się okazać, że osoba odwlekająca, postępuje tak, dlatego, że jest niezdrowa, ale może też być tak, że z powodu odwlekania człowiek staje się niezdrowy. Jednak badania pokazują, że psychologiczne metody leczenia prokrastynacji zmniejszają problemy ze zdrowiem psychicznym i fizycznym.
Odwlekanie może dotyczyć spraw, których wykonanie jest dla człowieka korzystne. Autorka artykułu Susan Fowler (z którego korzystam) podaje przykład człowieka zwlekającego z wystawieniem rachunku za swoją pracę, mimo, że chciałby otrzymać wynagrodzenie.
Możemy zracjonalizować naszą prokrastynację, mając nadzieję, że skądś znajdziemy energię. Można „przekupić się” wyznaczając sobie nagrodę lub próbować się zdyscyplinować. Jednak badania pokazują, że żaden z tych sposobów nie działa — nawet w obliczu strachu, gróźb lub odwetu. Jeśli przypadkiem jedna z tych taktyk pomoże zmusić się do działania, nadal pozostaje złe samopoczucie, które wpływa na zdrowie psychiczne i fizyczne.
Zdaniem Susan Flower jedyna droga, prowadzi przez motywację.
Odkładanie wykonania zadania lub realizacji celu wynika z tego, że nie spełniają one jednej z trzech psychologicznych potrzeb wymaganych do optymalnej motywacji. Bez optymalnej motywacji nie można wygenerować witalności potrzebnej do działania. Według teorii samostanowienia, podstawowe potrzeby człowieka uczącego się i wykonującego działanie umotywowane wewnętrznie to: potrzeba autonomii, kompetencji i więzi, one leżą u podstaw motywacji.
Warto zadać sobie trzy pytania:
- Czy nie mam wyboru? Czy czuję, że zadanie/cel zostały mi narzucone? Czy obawiam się tego, co może się stać, jeśli tego zadania nie wykonam? Czy czuję presję i niezadowolenie, że mam to zrobić?
- Kompetencja. Czy nie mam poczucia kompetencji? Czy sądzę, że moje umiejętności są niewystarczające do osiągnięcia celu lub zadania? Czy czuję presję czasu i uważam, że nie warto poświęcać czasu i energii na naukę wykonania tego zadania?
- Więź. Czy nie czuję związku zadania z wartościami, którymi się kieruję? Czy zadanie nie jest zgodne z celem, który sobie stawiam, czy nie mam poczucia, że jest sensowne? Czy czuję się samotny w tym zadaniu? Czy boję się, że kogoś zawiodę? Czy obawiam się, że nie sprostam czyimś lub własnym oczekiwaniom?
Jeśli odpowiedzi są pozytywne choćby na jedno z pytań, to znaczy, że motywacja może nie być optymalna, a to skutkuje brakiem energii do osiągnięcia celu lub wykonania zadania.
Podstawową przyczyną prokrastynacji jest osłabione poczucie wyboru, brak wspólnego celu z innymi, lub podważone poczucie kompetencji lub wszystko na raz.
Zatem, aby poradzić sobie z odwlekaniem, trzeba tworzyć możliwość wyboru, mieć poczucie kompetencji i wspólnego celu z innymi.
Powróćmy do przykładu odwlekania z wystawieniem faktury. Można spróbować myśleć w następujący sposób:
- Mam wybór. Nie muszę dostawać wynagrodzenia za wykonaną pracę. Jestem pewien/pewna, że mój zleceniodawca dobrze wyda moje pieniądze.
- Są nowe procedury fakturowania rachunków. Nie czuję się kompetentna/kompetentny. Myślenie o przeskakiwaniu wszystkich przeszkód podważa moje poczucie kompetencji. Jednak poradziłam/em sobie z poprzednimi trudnościami z sukcesem i mam nadzieję, że tym razem może się tez uda.
- Czuję się samotna/y w tym zadaniu. Ale wiem, że wystawienie rachunku jest sensowne, uzyskane środki pomogą mnie i mojej rodzinie w realizacji zamierzeń.
Zastanowienie się nad tym, jakie moje potrzeby nie są zaspokojone pomaga w zrozumieniu przyczyn zwlekania. Może dzięki temu, pozbędziemy się presji, że nie „musimy”, poprosimy o pomoc w składaniu faktury przyjaciela, który poczuje się doceniony i zwiększy się nasza z nim więź.
Podobnie jak z nami jest też z naszymi uczniami. Zwlekają z wykonaniem i oddaniem np. pracy domowej. Również w ich przypadku mogą nie być zaspokojone ich potrzeby: autonomii, kompetencji i więzi. Czują presje i obowiązek oddania pracy domowej, nie maja pewności, czy ją dobrze wykonają i nie widzą sensu jej wykonywania. W przypadku pracy domowej nauczyciel może podjąć działania w kierunku zaspokojenia tych trzech potrzeb. Może zadać uczniom pracę domową do wyboru, i taką która jest dostosowana do możliwości uczniów, aby wierzyli, że uda im się ją zrobić. Może też polecić uczniom wykonanie pracy domowej w parach, co pomoże w budowaniu poczucia przynależności i wspólnoty.
Inspiracja artykułem Susan Fowler
